จากกระแสรักสุขภาพในปัจจุบันและพลังงานสะอาด มาแรงเป็นเทรนด์ของโลก ทำให้หลายคนสนใจศึกษาการเพาะเลี้ยง "เห็ด" ในปัจจุบันมีเทคโนโลยีทันสมัยเพาะเห็ดได้ง่ายขึ้น โดยมูลค่าการตลาด “เห็ดเศรษฐกิจ” ประเทศไทยปี 2563 โตมากกว่า 2,000 ล้าน และในอนาคตแนวโน้มมีความต้องการบริโภคเห็ดมากขึ้น
มูลค่า "เห็ด" เศรษฐกิจ
"เห็ดนางรม" สร้างสิ่งทดแทนเครื่องหนัง โฟม โรงศพ
ดร.อุษา กลิ่นหอม พูดในการเสวนามหัศจรรย์แห่งเห็ด (5ก.ค.2566) กล่าวว่า เห็ดเป็นทั้งอาหารเพื่อสุขภาพ มีทั้งแบบสำเร็จรูปขายในซุปเปอร์มาร์เก็ต (Atlast Food) และอาหารโปรตีนสมบูรณ์จากธรรมชาติ (Meati Foods)
ที่ประเทศสหรัฐอเมริกา มีสตาร์ตอัพ ecovative ใช้ไมซีเลียมจากเห็ดนางรม มาผลิตสร้างสิ่งทดแทน เช่น โฟม เครื่องหนัง และเนื้อสัตว์ เริ่มมีกระแสใช้ประโยชน์จากเห็ดเพื่อเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เช่น ทำโลงศพซึ่งไมซีเลียมสามารถย่อยสลายได้
แต่ในประเทศไทยยังมีปัญหาเรื่องการผลิตเห็ด ได้แก่ รวบรวมสายพันธุ์ มาตรฐานการผลิตในการควบคุมสายพันธุ์ งานวิจัยสายพันธุ์เห็ดในประเทศมีน้อย ยังขาดนโยบายของภาครัฐที่ยังไม่สนับสนุนมากนัก ทั้งที่เห็ดในประเทศไทยมีเอกลักษณ์และอัตลักษณ์เฉพาะถิ่น
คุณค่า "เห็ด" สู่แหล่งโปรตีน อาหารและยาผู้มีรายได้น้อย
ดร.อุษา กล่าวว่า เห็ดเป็นทั้งอาหารและยา เต็มไปด้วยคุณค่าทางโภชนาการมีเยื่อใยสูง พอลิฟีนอล พอลิแซคคาร์ไรด์ ไตรเตอพินอนย์ ไขมันต่ำ เป็นแหล่งโปรตีนของผู้มีรายได้น้อย เห็ดแต่ละชนิดยังเป็นเครื่องบ่งชี้ความอุดมสมบูรณ์ของป่า ถ้าไม่มีเห็ดในระบบนิเวศต้นไม้จะไม่เจริญเติบโต เพราะต่างต้องอาศัยกัน สอดคล้องกับภูมิปัญญาชาวบ้านมีเกี่ยวกับเห็ดหลายด้าน
คุณยายกาทอน ลีพรม อายุ 70 ปี ชาวบ้านเสาวัด อำเภออากาศอำนวย (8พ.ค.2566) เล่าว่า แต่ก่อนตอนยังแข็งแรงชอบหาเห็ดมาก พอถึงฤดูกาลเห็ดป่าเกิด ร่างกายรู้สึกคุ้นเคยแค่สัมผัสกับอุณภูมิ รู้เลยว่าอากาศแบบนี้เห็ดชนิดไหนเกิดดอก แล้วเดินเข้าป่าไปตามหาลองดู มีหลายครั้งที่เห็ดเกิดดอกจริง ๆ เพื่อนบ้านพูดว่า ยายกาทอน เป็นคนปลูกคือเจ้าของเห็ด เก็บมาไว้กินและขาย ปีไหนเห็ดออกเยอะขายเห็ดมีเงินซื้อวัวได้ 1 - 2 ตัว
ยายกาทอน ยังบอกว่า ชอบเก็บเห็ดมากเคยเช่าเหมารถไปหาเห็ดถึงภูเขาทางภาคเหนือหลายครั้ง แต่ในปัจจุบันนี้อายุมากแล้วเดินทางไปไกลลำบาก ได้ปลูกป่าครัวเรือนอายุ 5 ปีแล้วเตรียมนำเชื้อเห็ดมาปลูก จึงอยากเพาะเห็ดเองลองดู ตอนเก็บจะมีความรู้สึกเหมือนที่กำลังเก็บเห็ดในป่าอีกครั้งไหม
แม่กาทอน ลีพรหม (คนซ้าย) และ อ.สายฝน ปุนหาวงค์ (คนขวา)ความต้องการบริโภคเห็ดในระดับตำบล วันละ 20 กิโลกรัม
อ.สายฝน ปุนหาวงค์ เปิดเผยข้อมูลวิจัยปริมาณความต้องการตลาดเห็ดในระดับตำบล ต.โพนงาม อ.อากาศอำนวย จ.สกลนคร ปี 2565 ส่งเสริมกลุ่มเป้าหมายบรรจุก้อนเชื้อเห็ดเพื่อเปิดดอกจำนวน 20,000 ก้อน มีโรงเรือนเปิดดอก 10 หลัง กระจายโรงเรือนออกไปตามหมู่บ้านทั่วทั้งตำบล
ผลสรุปการผลิตเห็ดนางฟ้าดอกสดรวมทุกโรงเรือน พบว่าเห็ดมีอัตราเกิดดอกมากในช่วง 1 เดือนแรก เฉลี่ยปริมาณ 20 - 30 กิโลกรัมต่อวัน จากที่สังเกตในระหว่างเดือนนั้นจะมีช่างที่เห็ดเกิดดอกสูงสุด 50 - 67 กิโลกรัม โดยจะเว้นช่วงประมาณ 5 - 7 วันต่อครั้ง การจัดจำหน่วยโดยขายตามหมู่บ้าน ในตำบลโพนงาม และตำบลข้างเคียง มีกลุ่มลูกค้า ดังนี้
- กลุ่มชาวบ้าน หนึ่งครัวเรือนซื้อไม่เกิน 200 - 500 กรัมต่อครั้ง ซื้อซ้ำ 1 - 2 ครั้ง/สัปดาห์
- ร้านค้าชุมชน รับซื้อครั้งละ 3 - 5 กิโลกรัม ต่อครั้ง นำไปแบ่งถุงขายหรือทำอาหารขาย
- ร้านค้าตลาดนัด รับซื้ออยางมาก 10 กิโลกรัม นำไปแบ่งขายและทำอาหาร
ข้อมูลการบริโภตเห็ดระดับตำบล ต.โพนงาม จ.สกลนครตลาดในระดับอำเภอต้องการดอกเห็ดวันละ 100 กิโลกรัม
แม่โสพิส เรืองสวัสดิ์ ประธานวิสาหกิจชุมชนเรียนรู้เพาะเห็ดบ้านคำข่า ตไร่ อ.พรรณานิคม จ.สกลนคร (ผู้ผลิตก้อนเชื้อเห็ดจำหน่ายและเปิดดอก) ให้ข้อมูลแผนการผลิตเห็ด ปี 2565 ผลิตก้อนเชื้อเห็ดรวมทั้งหมด 100,000 ก้อน รวมผลิตประมาณ 5 รอบต่อปี ทำก้อนเชื้อเห็ดขอนขาว เห็ดบด เห็นนางฟ้า และเห็ดนางรม รวมรายได้ยังไม่รวมรายจ่ายประมาณ 1,430,0000 บาทต่อปี
แผนการผลิตก้อนเชื้อเพื่อจำหน่าย 80,000 ก้อน/ต่อปี และเพื่อเปิดดอกเอง 30,000 ก้อนต่อปี ผลการผลิตเห็ดมีอัตราเกิดดอกเฉลี่ย 20 - 50 กิโลกรัมต่อวัน มีเกิดดอกสูงสุด 100 กิโลกรัม/วัน/ครั้ง กลุ่มลูกค้าส่วนใหญ่คือแม่ค้าตลาดสดอำเภอพรรณานิคม อไเภอพังโคน ส่งเห็ดไปส่งเช้า - เย็น นอกจากนั้นมีแม่ค้าลงตลาดคลองถมและชาวบ้านมาซื้อถึงบ้าน
นายประพงศ์ ผายทอง ประธานวิสาหกิจชุมชนเพาะเห็ดบ้านกลาง ต.โพนแพง อ.อากาศอำนวย จ.สกลนคร ให้ข้อมูลการผลิตเห็ด ปี 2566 สมาชิกกลุ่ม 25 คนผลิตก้อนเชื้อเห็ดรวมทั้งหมด 100,000 ก้อนต่อปี มีรายได้ประมาณ 1,000,000 บาทต่อปี มีผลผลิตส่งให้แม่ค้าตลาดสดอำเภออากาศอำนวย 10 - 20 กิโลกรัม/วัน ซึ่งแม่ค้ามีความต้องการเห็ดมากถึง 50 กิโลกรัม/วัน
แม่โสพิส เรืองสวัสดิ์ดำเนินการโดย : โครงการพัฒนาระบบห่วงโซ่การผลิตเกษตรมูลค่าสูง ด้วยเทคโนโลยีและนวัตกรรม เพื่อยกระดับเศรษฐกิจชุมชน มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร ปี2566
