เห็ดไม่ใช่ส่วนหนึ่งในอาณาจักรพืช
ผมเข้าใจว่าเห็ดจัดอยู่ในประเภท พืช - ผัก ตามความคิดตนเอง เพราะว่าเห็ดอาศัยอยู่กับพื้นเคลื่อนที่ไม่ได้ กระทั่งมีโอกาสร่วมจัดโครงการอาชีพเพาะเห็ด ในปฏิบัติการ "โมเดลชุมชนเห็ดเศรษฐกิจ" จึงเข้าใจเบื้องต้นและอธิบายระบบผลิตเห็ดว่าเป็นวงจรชีวิต กำหนด “แผนการผลิต” เองได้
แต่ละขั้นตอนมีเวลาคงอยู่ ขยายพันธุ์ และดับสูญ การเพาะเห็ดคือ “การกำจัดราเสีย เติมราดี” ถ้าเห็ดมีคุณภาพจะเดิน “เส้นใยสีขาว” บ่งบอกความพร้อมขยายพันธุ์
เมื่อก่อน นักอนุกรมวิธาน บอกว่าเห็ดเป็นส่วนหนึ่งในอาณาจักรพืช แต่ปัจจุบันเห็ดถูกจัดว่าอยู่ต่างจากพืช ตามลักษณะทางสัณฐาน ชีวเคมี และพันธุกรรมบางอย่างเหมือนกับสิ่งมีชีวิตอื่น อยู่ในอาณาจักรฟังไจ (Kingdom of Fungi)
ถึงตอนนี้ผมพูดได้เต็มปากแล้วว่า เห็ดคือสิ่งมีชีวิต ที่สามารถสร้างการเปลี่ยนแปลง สร้างความเป็นเจ้าของ สร้างความผูกพัน สร้างการเรียนรู้ สร้างชีวิตใหม่ให้ใครอีกหลายคนในชุมชนเห็ดเศรษฐกิจบะหว้า สิ่งที่ได้มากกว่างานวิจัย คือ ความคิด ชีวิต และวัฒนธรรม
เห็ดคือสิ่งมีชีวิตในอาณาจักรฟังไจ
ฟังไจ (Fungi) คือหนึ่งใน 5 อาณาจักรหลักของสิ่งมีชีวิตบนโลก ตามการจำแนกทางอนุกรมวิธานวิทยา (Taxonomy) สามารถเจริญเติบโตได้ทั่วโลก ดำรงชีวิตอยู่ตามพื้นดิน แหล่งน้ำ ร่องลอยอยู่ในอากาศ หรือแม้แต่อาศัยอยู่ตามร่างกายของคนเรา และสิ่งมีชีวิตอื่น สิ่งมีชีวิตในอาณาจักรฟังไจประกอบด้วย
1. เห็ดรา (Mushroom)
สิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวและมีเส้นใยขนาดเล็ก ซึ่งสามารถเจริญเติบโตอยู่ทั่วทุกหนแห่งบนโลก ไม่ว่าจะดำรงชีวิตอยู่ตามพื้นดิน ในแหล่งน้ำ ร่องลอยอยู่ในอากาศ หรือแม้แต่อาศัยอยู่ตามร่างกายของสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น มีบทบาทสำคัญยิ่งต่อการย่อยสลายสสารและการหมุนเวียนธาตุอาหารในระบบนิเวศของโลก
2. ยีสต์ (Yeast)
เป็นสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวอย่างยีสต์ ซึ่งมีเยื่อหุ้มนิวเคลียสเช่นเดียวกับพืชและสัตว์ มีผนังเซลล์เป็นสารจำพวกไคติน (Chitin) และเซลลูโลส (Cellulose) เช่นเดียวกับพืชชั้นสูง ไม่มีคลอโรฟิลล์ จึงดำรงชีวิตอยู่ด้วยการพึ่งพาอาศัยสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น (Mutualism) หรืออยู่ในภาวะปรสิต (Parasitism) และยังเป็นผู้ย่อยสลายซากสิ่งมีชีวิต (Saprophyte) ที่สำคัญของระบบนิเวศ
3. เส้นใย (Hypha)
เป็นส่วนที่สำคัญของเห็ดรา มีเส้นใยมีผนังกั้น (Septate Hypha) หรือไม่มีผนังกั้น (Non-Septate Hypha) ที่ทำให้เซลล์มีลักษณะคล้ายท่อยาวที่ทะลุถึงกัน สามารถเปลี่ยนแปลงรูปร่างเพื่อทำหน้าที่พิเศษ เช่น ดูดอาหารจากเซลล์เจ้าบ้าน (Host) ยึดติดและดูดซึมสารอาหารจากสิ่งแวดล้อมอีกด้วย
กำหนิดสิ่งมหัศจรรย์ เห็ดมีชีวิต
ที่ฟังไจ (Fungi) ไม่เหมือนพืช คือไม่มีคลอโรฟิลล์จึงสังเคราะห์แสงไม่ได้ กล่าวคือฟังไจสร้างอาหารเองไม่ได้ มีวิธีหาอาหารโดยการย่อยสารอินทรีย์จากซากพืชซากสัตว์ โดยอาศัยกับสิ่งที่อยู่ในดินจำนวนมากคือเส้นใย (Hypha)
จุดที่น่าสนใจก่อนจะกลายเป็นเห็ด ฟังไจดูดกินสารอาหารโดยการย่อยสารอินทรีย์ภายนอกบนเส้นใย จึงประกอบรวมตัวเป็นตัวฟังไจกลุ่ม เรียกว่า ไมซีเลียม (Mycelium) จะมีฟังไจเห็ดราที่มีส่วนแพร่พันธุ์ โผล่ขึ้นจากดินเกิดเป็นดอกเห็ด (Mushroom)
หน้าที่ของเห็ดคือปล่อยสปอร์ฟังไจ ลอยไปตามสภาพแวดล้อมเพื่อแพร่พันธุ์ ส่วนฟังไจที่อยู่ในดอกเห็ดอาจตายง่าย มีคนเก็บไป หรือโดนสัตว์ทำร้าย แต่มีฟังไจในไมซีเลียม อยู่ได้นานหลายปีและสามารถสร้างเห็ดขึ้นมาใหม่ได้ ในปัจจุบันมีเทคโนโลยีสามารถเพาะเลี้ยงเห็ดได้ ส่วนใหญ่ขยายพันธุ์ผ่านทางสปอร์
พูดง่าย ๆ คือ Fungi กินอาหารพร้อมถ่ายทอดทายาทเห็ดราให้กับเส้นใย Hypha จึงกลายเป็นไมซีเลียม Mycelium ที่แข็งแรง อาศัยอยู่กับรากของต้นไม้ ซึ่ง Fungi จะมีอายุเท่ากับต้นไม้ เป็นสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กแต่มหัศจรรค์มาก สามารถหมุนเวียนสร้างสมดุลให้ธาตุอาหารในระบบนิเวศของโลกได้
เห็ดคือวัฒนธรรมการกินคนอีสาน สู่โมเดลชุมชนเห็ดเศรษฐกิจ
ผมลูกหลานคนสกลนคร อาศัยแหล่งทรัพยากรเทือกเขาภูพาน ที่อุดมสมบูรณ์มีตัวบ่งชี้คือ "เห็ดป่า" เป็นความมั่นคงทางอาหาร และเป็นเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เพราะเห็ดบางชนิดขายได้กิโลกรัมละ 500 - 1,000 บาท มีผู้คนแห่ไปเก็บเห็ดเต็มป่า อยากกินต้องไปเก็บหนึ่งปีมีครั้งเดียว มีทั้งมูลค่าและคุณค่า และมีระบอบประชาธิปไตยกินได้ (แต่มีข่าวเก็บเห็ดถูกจับทุกปี)
กล่าวได้ว่าเป็น Soft Power ที่ครบองค์ประกอบ นอกจาก "เห็ดป่า" จ.สกลนคร ได้เพาะเลี้ยงเห็ดจำหน่าย มีทั้งเห็ดทิพย์ที่เป็นข่าวโด่งดังคือ Turtle Farm เสียหายด้านเศรษฐกิจหลายพันล้านบาท
แต่ความจริงแล้วการเพาะเห็ดเศรษฐกิจ สามารถสร้างรายได้ให้เกษตรกรจริง ๆ ดั่งเช่นวิสาหกิจชุมชนเรียนรู้การเพาะเห็ดบ้านคำขา มีรายได้จากการเพาะเห็ดมากกว่า 1,000,000 บาทต่อปี
มูลค่าเห็ดเศรษฐกิจ ในปี 2560 ประเทศจีน ผลิตเห็ดมากที่สุดในโลก มีมูลค่าตลาดสูงถึง 325,217 ล้านบาท และตลาดเห็ดในไทย ในปี 2563 มีมูลค่าตลาดสูงถึง 9,000 ล้านบาท (สวทช., 2564) เห็ดที่ผลิตมากสุด ได้แก่ เห็ดนางฟ้าภูฐาน เห็ดขอนขาว เห็ดหูหนู
ทีมนักวิจัย มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร นำโอกาสนี้มาพัฒนาโมเดลแก้จนเกษตรมูลค่าสูง โดยมีกลไกวิสาหกิจชุมชนเพาะเห็ดในพื้นที่ เป็นพี่เลี้ยงถ่ายทอดองค์ความรู้และอุปกรณ์เทคโนโลยีการผลิตเห็ด ให้กลุ่มครัวเรือนรายได้น้อย ด้วยกลยุทธ์โมเดลชุมชนเห็ดเศรษฐกิจ มุ่งพัฒนาเป็นอุตสาหกรรมในชุมชน
อ้างอิง
(2) https://www.foodnetworksolution.com/wiki/word/2010/fungi-ฟังไจ.
(3) https://th.wikipedia.org/wiki/เห็ดรา.
(4) https://dict.longdo.com/search/
(5) https://biology.ipst.ac.th/?p=969
(6) https://youtu.be/8Qe0GUQGZ7Q?si=U0dBKUa_AgQBeEO2
(7) https://waa.inter.nstda.or.th/stks/pub/2021/20210817-economic-mushroom-market.pdf
มหัศจรรย์ของเห็ด
ตอบลบ