เรียบเรียงโดย: แตงโม สกลนคร
ความย้อนแย้งของสกลนคร
แม้เศรษฐกิจจะเติบโตแข็งแกร่ง แต่ประชาชนในจังหวัดสกลนครกลับต้องเผชิญกับหนี้ครัวเรือนจำนวนมาก ซึ่งเชื่อมโยงโดยตรงกับความยากจน
ศักยภาพทางเศรษฐกิจที่แข็งแกร่ง
มูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (GPP) ของสกลนครอยู่ในอันดับต้นๆ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขับเคลื่อนด้วยเศรษฐกิจฐานรากและภาคบริการที่เติบโตอย่างโดดเด่น
อันดับต้นๆ
การจัดอันดับ GPP ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ภาระหนี้สินที่น่ากังวล
ในปี 2564 หนี้ครัวเรือนเฉลี่ยสูงมากเกินกว่ารายได้เฉลี่ยต่อเดือน และค่าเฉลี่ยของภูมิภาค สะท้อนถึงภาระทางการเงินที่หนักอึ้ง
฿295,867
หนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือน (ปี 2564)
เจาะลึกสถานการณ์หนี้
การทำความเข้าใจองค์ประกอบและแนวโน้มของหนี้สินเป็นสิ่งสำคัญในการแก้ไขปัญหา
วัตถุประสงค์หลักของการก่อหนี้
หนี้สินส่วนใหญ่เกิดจากการใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน ซึ่งเน้นย้ำถึงช่องว่างระหว่างรายได้และค่าครองชีพ หนี้เพื่อการเกษตรก็เป็นส่วนสำคัญเช่นกัน สะท้อนถึงความเสี่ยงในภาคเศรษฐกิจหลัก
แนวโน้มหนี้ครัวเรือน (2560-2566)
กราฟนี้แสดงให้เห็นถึงความผันผวนของหนี้ครัวเรือนเฉลี่ยในสกลนคร แม้จะมีแนวโน้มลดลงล่าสุด แต่ระดับโดยรวมยังคงสูงอยู่ แสดงให้เห็นถึงแรงกดดันทางการเงินที่ต่อเนื่องมาหลายปี
ทำไมหนี้ถึงสูง? สาเหตุที่แท้จริง
หลายปัจจัยทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม และภายนอก ต่างก็มีส่วนทำให้เกิดหนี้ครัวเรือนในระดับสูง
👨🌾
รายได้ไม่แน่นอน
การพึ่งพาภาคเกษตรกรรมสูง ทำให้รายได้ผันผวนจากผลผลิตและราคาที่ไม่แน่นอน
🛒
ค่าครองชีพสูง
ค่าใช้จ่ายในชีวิตประจำวันที่เพิ่มขึ้น ทำให้หลายครัวเรือนต้องกู้ยืมเพื่อครอบคลุมค่าใช้จ่ายที่จำเป็น
🏦
การเข้าถึงสินเชื่อที่จำกัด
ข้อจำกัดในการเข้าถึงแหล่งเงินทุนในระบบผลักดันให้ประชาชนต้องพึ่งพาหนี้นอกระบบที่มีดอกเบี้ยสูง
🌪️
ผลกระทบจากภายนอก
เหตุการณ์เช่นการระบาดของโควิด-19 และภาวะโลกร้อนส่งผลกระทบต่อรายได้และการจ้างงาน
วงจรหนี้และความยากจน
หนี้สินที่สูงไม่ใช่แค่ตัวเลขทางการเงิน แต่เป็นกับดักที่ทำให้ความยากจนดำเนินต่อไป ภาระหนี้สินทำให้รายได้สุทธิของครัวเรือนลดลง ต้องกู้ยืมเพิ่มเพื่อใช้จ่ายในสิ่งจำเป็น ซึ่งจะยิ่งทำให้วงจรความยากจนลึกขึ้น
รายได้ต่ำ/ไม่แน่นอน
กู้ยืมเพื่อใช้จ่ายที่จำเป็น
ภาระหนี้สินที่เพิ่มขึ้น
รายได้สุทธิลดลง
ความยากจนที่ลึกขึ้น
หนทางแก้ไขปัญหา: แนวทางสำคัญ
การแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนต้องอาศัยแนวทางที่ครอบคลุม ทั้งการเสริมสร้างเศรษฐกิจ การให้ความรู้ทางการเงิน และนโยบายที่มีประสิทธิภาพ
1. เสริมสร้างเศรษฐกิจฐานราก
- ส่งเสริมรายได้นอกภาคเกษตร (หัตถกรรม, ท่องเที่ยว).
- พัฒนาทักษะและช่องทางการตลาด.
- สนับสนุนวิสาหกิจชุมชนและสหกรณ์.
- ส่งเสริมการเกษตรแบบยั่งยืน.
2. ส่งเสริมสุขภาวะทางการเงิน
- เสริมสร้างความเข้มแข็งของกลุ่มออมทรัพย์.
- สนับสนุนสถาบันการเงินจุลภาคเพื่อการให้สินเชื่อที่เป็นธรรม.
- จัดโครงการให้ความรู้ทางการเงินและการให้คำปรึกษาหนี้สิน.
3. การแทรกแซงของภาครัฐและนโยบาย
- พิจารณามาตรการช่วยเหลือหนี้สินสำหรับกลุ่มเปราะบาง.
- กำกับดูแลการให้สินเชื่อนอกระบบอย่างเข้มงวด.
- ส่งเสริมการให้สินเชื่ออย่างรับผิดชอบของสถาบันการเงินในระบบ.
- สนับสนุนโครงการปรับโครงสร้างหนี้.
รายงานการวิเคราะห์เชิงลึก: วิกฤตหนี้ครัวเรือนและความเชื่อมโยงกับความยากจนในจังหวัดสกลนคร
1. บทสรุปสำหรับผู้บริหาร: ความเปราะบางที่ซ่อนอยู่ภายใต้การเติบโต
รายงานฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อวิเคราะห์สถานการณ์หนี้ครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร ซึ่งเป็นปัญหาที่มีความซับซ้อนและมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจและสังคมของภูมิภาค จากการวิเคราะห์เชิงลึกพบว่า แม้จังหวัดสกลนครจะแสดงศักยภาพทางเศรษฐกิจที่โดดเด่นและมีการเติบโตของมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (GPP) อยู่ในระดับแนวหน้าของภาคตะวันออกเฉียงเหนือในปี พ.ศ. 2565 แต่กลับต้องเผชิญกับภาระหนี้สินครัวเรือนที่สูงและมีแนวโน้มน่ากังวล ปรากฏการณ์ที่ดูเหมือนจะขัดแย้งกันนี้สะท้อนให้เห็นถึงความเปราะบางเชิงโครงสร้างที่ซ่อนอยู่ โดยที่ผลประโยชน์จากการเติบโตทางเศรษฐกิจไม่ได้กระจายไปสู่ครัวเรือนฐานรากอย่างทั่วถึง
การวิเคราะห์สถานการณ์หนี้สินอย่างละเอียดชี้ให้เห็นว่าหนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือนยังคงอยู่ในระดับสูง โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อการอุปโภคบริโภคและเพื่อการเกษตร ซึ่งเป็นสัญญาณที่บ่งชี้ถึงภาวะรายจ่ายที่สูงกว่ารายได้และขาดความสามารถในการออมเพื่อรองรับเหตุฉุกเฉิน สาเหตุของปัญหานี้มีความหลากหลายและเกี่ยวพันกันอย่างซับซ้อน ทั้งจากปัจจัยเชิงโครงสร้าง เช่น ความผันผวนของรายได้ในภาคเกษตรกรรม และจากปัจจัยภายนอก เช่น สถานการณ์โรคระบาดและภาวะโลกร้อน ภาระหนี้สินที่สูงนี้ได้สร้างวงจรที่เลวร้าย โดยไปลดทอนกำลังซื้อและศักยภาพในการออมของครัวเรือน ซึ่งยิ่งผลักดันให้ครัวเรือนจำนวนมากเข้าสู่วงจรแห่งความยากจนที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น
2. ภูมิทัศน์เศรษฐกิจ-สังคมของจังหวัดสกลนคร: เศรษฐกิจสองทิศทาง
จังหวัดสกลนครมีลักษณะทางเศรษฐกิจที่โดดเด่นและน่าสนใจ เนื่องจากเป็นเศรษฐกิจที่ขับเคลื่อนบนสองฐานรากที่แตกต่างกัน แต่มีความเชื่อมโยงกันอย่างซับซ้อน ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อสถานการณ์ทางการเงินของประชาชนในพื้นที่
2.1 ฐานรากอันแข็งแกร่งของภาคเกษตรกรรม
หัวใจสำคัญของเศรษฐกิจจังหวัดสกลนครคือภาคเกษตรกรรม ซึ่งเป็นแหล่งรายได้และวิถีชีวิตหลักของประชากรส่วนใหญ่ การปลูกข้าวเป็นพืชเศรษฐกิจหลักมาอย่างยาวนาน ควบคู่ไปกับพืชอื่นๆ เช่น มันฝรั่ง มันสำปะหลัง และยางพารา นอกจากนี้ ภาคเกษตรยังรวมถึงผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นที่เป็นเอกลักษณ์ เช่น ผ้าย้อมคราม ซึ่งช่วยสร้างรายได้เสริมให้กับชุมชน ฐานรากที่มั่นคงนี้สะท้อนให้เห็นถึงศักยภาพในการผลิตที่หลากหลาย โดยข้อมูลระบุว่าจังหวัดสกลนครเป็นแหล่งผลิตมันฝรั่งอันดับ ของภาคอีสาน
อย่างไรก็ตาม การพึ่งพาภาคเกษตรกรรมอย่างมากนี้ได้สร้างความเปราะบางในตัวของมันเอง รายได้ของครัวเรือนเกษตรกรมีความเสี่ยงสูงจากปัจจัยที่ไม่สามารถควบคุมได้ เช่น ความไม่แน่นอนของผลผลิตและราคาในตลาด การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เช่น ภัยแล้ง ฝนทิ้งช่วง หรืออุทกภัย ยังคงเป็นความท้าทายที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อผลผลิตทางการเกษตร สถานการณ์ดังกล่าวบังคับให้ครัวเรือนต้องพึ่งพาการกู้ยืมเพื่อชดเชยรายได้ที่ขาดหายไป หรือเพื่อเป็นเงินทุนในการทำเกษตรในรอบถัดไป ซึ่งเป็นการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า แต่ในระยะยาวได้สะสมภาระหนี้สินจนกลายเป็นปัญหาเชิงโครงสร้าง รายได้ที่ไม่แน่นอนนี้จึงเป็นปัจจัยหลักที่ผลักดันให้เกษตรกรเข้าสู่วงจรหนี้สินอย่างต่อเนื่อง
2.2 การเติบโตและการขยายตัวของภาคบริการ
ในอีกด้านหนึ่งของเศรษฐกิจจังหวัดสกลนคร มีการเติบโตที่แข็งแกร่งในภาคส่วนที่ไม่ใช่เกษตรกรรม ข้อมูลในปี พ.ศ. 2565 ชี้ให้เห็นว่าจังหวัดมีมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (GPP) ที่อยู่ในอันดับต้นๆ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โครงสร้างเศรษฐกิจมีความหลากหลายมากขึ้น โดยสัดส่วนของภาคนอกเกษตรสูงกว่าภาคเกษตรอย่างชัดเจน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ภาคบริการมีการขยายตัวอย่างโดดเด่นในสาขาศิลปะ, ความบันเทิง, การขนส่ง และคลังเก็บสินค้า การขยายตัวนี้สอดคล้องกับบทบาทของจังหวัดในฐานะศูนย์กลางการค้าและแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่สำคัญของภาคอีสานการเติบโตของ GPP ที่แข็งแกร่งนี้สร้างความรู้สึกเชิงบวกในระดับมหภาค แต่เมื่อพิจารณาร่วมกับสถานการณ์หนี้ครัวเรือนที่สูงลิ่ว จะเห็นความขัดแย้งที่สำคัญ การเติบโตทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นส่วนใหญ่ไม่ได้สะท้อนถึงการยกระดับรายได้ของครัวเรือนเกษตรกรซึ่งเป็นคนกลุ่มใหญ่ของจังหวัดอย่างเท่าเทียมกัน ทำให้เกิดภาวะความเหลื่อมล้ำทางรายได้ที่เพิ่มขึ้น ผลประโยชน์จากภาคเศรษฐกิจที่ขยายตัวถูกกระจุกตัวอยู่กับกลุ่มประชากรที่ได้ประโยชน์จากธุรกิจใหม่ๆ ในขณะที่ครัวเรือนฐานรากที่ยังคงพึ่งพาภาคเกษตรต้องเผชิญกับรายได้ที่ไม่มั่นคงและภาระหนี้สินที่เพิ่มพูนขึ้นเรื่อยๆ ปรากฏการณ์นี้แสดงให้เห็นว่าการใช้ตัวชี้วัดทางเศรษฐกิจเพียงมิติเดียวอาจไม่เพียงพอในการทำความเข้าใจสภาพความเป็นอยู่ของประชาชนอย่างแท้จริง
3. สถานการณ์หนี้ครัวเรือนที่น่ากังวล: การวิเคราะห์เชิงปริมาณและคุณภาพ
การวิเคราะห์ตัวเลขหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนครเผยให้เห็นถึงสถานการณ์ที่น่าเป็นห่วงและมีความซับซ้อน ซึ่งต้องพิจารณาจากหลากหลายมิติเพื่อทำความเข้าใจถึงแก่นแท้ของปัญหา
3.1 ระดับหนี้สินและการเปรียบเทียบในภูมิภาค
ข้อมูลสถิติที่รวบรวมได้แสดงให้เห็นถึงระดับหนี้สินที่สูงและมีการเปลี่ยนแปลงตลอดช่วงหลายปีที่ผ่านมา ข้อมูลจากปี พ.ศ. 2564 พบว่าหนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือนในจังหวัดสกลนครสูงถึง 295,867 บาท ซึ่งสูงกว่ารายได้เฉลี่ยต่อเดือนอย่างมาก แม้ว่าข้อมูลล่าสุดในปี พ.ศ. 2566 จะแสดงตัวเลขที่ลดลงเหลือ 221,537 บาท ซึ่งยังคงอยู่ในระดับที่สูงและอยู่ในอันดับที่ 8 ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่มีหนี้ครัวเรือนเฉลี่ยสูงสุด อย่างไรก็ตาม การวิเคราะห์ตัวเลขเฉพาะของครัวเรือนเกษตรพบว่า มูลค่าหนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือนที่เป็นหนี้ในปี พ.ศ. 2564 สูงถึง 314,087 บาท และลดลงมาอยู่ที่ 200,689 บาทในปี พ.ศ. 2566
ความแตกต่างของตัวเลขที่รายงานจากหลายแหล่งสะท้อนให้เห็นถึงความซับซ้อนในการเก็บข้อมูลและการแบ่งประเภทของครัวเรือน การลดลงของหนี้สินครัวเรือนเกษตรจากปี 2564 ถึง 2566 อาจเป็นผลมาจากมาตรการช่วยเหลือหนี้สินของภาครัฐ หรือการบริหารจัดการหนี้ที่เข้มงวดมากขึ้น แต่ตัวเลขหนี้เฉลี่ยโดยรวมยังคงสูง ซึ่งหมายความว่าปัญหาหนี้สินยังคงเป็นความท้าทายที่สำคัญสำหรับประชากรกลุ่มอื่นๆ ที่ไม่ใช่เกษตรกรด้วย นอกจากนี้ ยังสะท้อนให้เห็นถึงความสำคัญของการใช้ข้อมูลที่ละเอียดและจำแนกตามประเภทของครัวเรือน เพื่อให้สามารถกำหนดเป้าหมายการช่วยเหลือได้อย่างตรงจุด
ตารางที่ 1: ตัวชี้วัดสำคัญทางเศรษฐกิจและหนี้สินครัวเรือนของจังหวัดสกลนคร (พ.ศ. 2560-2566)
| ตัวชี้วัด | ข้อมูล | ปีที่รายงาน | แหล่งข้อมูล |
| หนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือน (บาท) | 295,867 | 2564 | |
| หนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือน (บาท) | 221,537 | 2566 | |
| หนี้เฉลี่ยครัวเรือนเกษตร (บาท) | 314,087 | 2564 | |
| หนี้เฉลี่ยครัวเรือนเกษตร (บาท) | 200,689 | 2566 | |
| GPP ของจังหวัด | อันดับต้นๆ ของภาคอีสาน | 2565 |
3.2 องค์ประกอบและวัตถุประสงค์ของการก่อหนี้
การเจาะลึกไปที่องค์ประกอบของหนี้สินเผยให้เห็นถึงสาเหตุเชิงพฤติกรรมที่ลึกซึ้ง ข้อมูลชี้ชัดว่าวัตถุประสงค์หลักของการก่อหนี้ของครัวเรือนในจังหวัดสกลนครคือเพื่อใช้จ่ายในการอุปโภคบริโภคในครัวเรือน ตามมาด้วยหนี้สินเพื่อการทำการเกษตร ข้อมูลนี้สอดคล้องกับภาพรวมของภาคอีสานที่หนี้สินส่วนใหญ่มีวัตถุประสงค์เพื่อการอุปโภคบริโภค
การที่หนี้สินส่วนใหญ่ถูกนำไปใช้เพื่อการอุปโภคบริโภคเป็นสัญญาณเตือนที่สำคัญ เนื่องจากเป็นการกู้ยืมเพื่อรายจ่ายที่ไม่ก่อให้เกิดรายได้ในอนาคต แต่เป็นการกู้เพื่อพยุงค่าใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน สถานการณ์นี้แสดงถึงความไม่สมดุลระหว่างรายได้และรายจ่าย โดยที่ค่าครองชีพที่สูงขึ้นได้บีบให้ครัวเรือนต้องกู้ยืมเพื่อครอบคลุมค่าใช้จ่ายพื้นฐาน ซึ่งแตกต่างจากหนี้เพื่อการลงทุนในสินทรัพย์ที่มีมูลค่าเพิ่มขึ้น เช่น หนี้เพื่อที่อยู่อาศัย การก่อหนี้เพื่อการบริโภคเช่นนี้ทำให้ครัวเรือนขาดความสามารถในการสร้างเงินทุนเพื่อชำระหนี้ และนำไปสู่วงจรหนี้สินที่ไม่มีวันสิ้นสุด
ตารางที่ 2: วัตถุประสงค์และองค์ประกอบหนี้สินครัวเรือนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและจังหวัดสกลนคร
| วัตถุประสงค์ | สัดส่วนในภาคอีสาน (พ.ศ. 2566) | สัดส่วนในจังหวัดสกลนคร (ตามข้อมูล) |
| เพื่อซื้อ/เช่าซื้อบ้าน | ร้อยละ 43.9 | - |
| เพื่อการเกษตร | ร้อยละ 25.3 | รองลงมา |
| เพื่อใช้จ่ายในครัวเรือน | ร้อยละ 21.3 | หลัก |
4. ปัจจัยขับเคลื่อนหนี้สินและความเปราะบางที่ฝังราก
ระดับหนี้สินครัวเรือนที่สูงในจังหวัดสกลนครไม่ได้เป็นเพียงผลจากพฤติกรรมส่วนบุคคล แต่เป็นผลพวงจากปัจจัยเชิงโครงสร้างและพลวัตของตลาดที่ซับซ้อน
4.1 ปัจจัยเชิงโครงสร้างและรายได้
ปัจจัยสำคัญที่ผลักดันให้เกิดหนี้สินคือความไม่แน่นอนของรายได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในภาคเกษตรกรรม ซึ่งเป็นอาชีพหลักของคนส่วนใหญ่ในพื้นที่ เกษตรกรต้องเผชิญกับความเสี่ยงจากราคาผลผลิตที่ไม่แน่นอน และจากภัยธรรมชาติที่ไม่สามารถคาดการณ์ได้ เช่น ภัยแล้งและฝนทิ้งช่วง เมื่อเกิดเหตุการณ์ที่ไม่คาดคิดเหล่านี้ ครัวเรือนส่วนใหญ่ขาดเงินออมที่เพียงพอที่จะใช้เป็นทุนสำรองฉุกเฉิน ทำให้ทางเลือกเดียวที่มีคือการกู้ยืมเพื่อใช้จ่ายในชีวิตประจำวันหรือเพื่อลงทุนในการผลิตครั้งต่อไป ซึ่งยิ่งทำให้ครัวเรือนจมดิ่งลงในวงจรหนี้สิน ปัจจัยภายนอก เช่น การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 และภาวะโลกร้อน ยิ่งทวีความรุนแรงของปัญหา โดยส่งผลกระทบต่อรายได้และการจ้างงานในวงกว้าง สถานการณ์นี้แสดงให้เห็นว่าหนี้สินไม่ใช่แค่ปัญหาทางการเงิน แต่เป็นสัญญาณของความเปราะบางทางเศรษฐกิจในระดับครัวเรือนที่ต้องการการแก้ไขอย่างเป็นระบบ
4.2 การเข้าถึงแหล่งเงินทุนและพลวัตของตลาด
อีกหนึ่งปัจจัยที่สำคัญคือข้อจำกัดในการเข้าถึงแหล่งเงินทุนในระบบ การเข้าถึงสินเชื่อที่ไม่ทั่วถึงและกระบวนการที่ซับซ้อนของสถาบันการเงินหลักทำให้ประชาชนจำนวนหนึ่ง โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบท ต้องหันไปพึ่งพาแหล่งเงินกู้นอกระบบ การพึ่งพาเงินกู้นอกระบบนี้มีอันตรายอย่างยิ่ง เนื่องจากมักมาพร้อมกับอัตราดอกเบี้ยที่สูงเกินกว่าความเป็นธรรม ตัวอย่างที่น่าตกใจคือการจับกุมกลุ่มเงินกู้นอกระบบที่คิดดอกเบี้ยสูงถึงร้อยละ 20 ภายในระยะเวลา 24 วัน ซึ่งทำให้ลูกหนี้ไม่สามารถชำระคืนเงินต้นได้จริงและติดกับดักหนี้สินอย่างถาวร
การมีอยู่ของตลาดเงินกู้นอกระบบที่เติบโตอย่างรวดเร็วเป็นข้อบ่งชี้ที่ชัดเจนถึงช่องโหว่ของระบบการเงินหลักที่ไม่สามารถตอบสนองความต้องการสินเชื่อของประชาชนในระดับฐานรากได้ ปัญหาไม่ได้อยู่ที่เพียงความสามารถในการชำระหนี้ของลูกหนี้ แต่ยังอยู่ที่ระบบการเงินที่เอื้อให้เกิดการกู้ยืมเกินตัว และขาดการกำกับดูแลที่เพียงพอ สถาบันการเงินบางแห่งอาจปล่อยสินเชื่อโดยไม่ได้ประเมินศักยภาพของผู้กู้ยืมอย่างรอบคอบ ซึ่งท้ายที่สุดแล้วเป็นการสร้างภาระหนี้สินที่ไม่ยั่งยืนให้กับครัวเรือน
5. วงจรแห่งหนี้สินและความยากจน: ความเชื่อมโยงที่แยกจากกันไม่ได้
ปัญหาหนี้สินครัวเรือนที่สูงไม่ได้เป็นเพียงภาระทางการเงิน แต่มีความเชื่อมโยงโดยตรงกับปัญหาความยากจนที่ฝังรากในชุมชน ซึ่งเป็นการสร้างวงจรที่เลวร้ายและยากต่อการหลุดพ้น5.1 ภาระการชำระหนี้และต้นทุนทางสังคม
เมื่อครัวเรือนมีภาระหนี้สินที่ต้องชำระคืน รายได้สุทธิที่เหลืออยู่สำหรับการใช้จ่ายในชีวิตประจำวันจะลดลงอย่างมีนัยสำคัญ สัดส่วนภาระหนี้ต่อรายได้ที่สูงขึ้น (Debt Service Ratio) บีบให้ครัวเรือนต้องลดค่าใช้จ่ายในสิ่งที่จำเป็น เช่น อาหารที่มีคุณภาพ, ค่ารักษาพยาบาล และค่าเล่าเรียน ซึ่งส่งผลกระทบโดยตรงต่อความเป็นอยู่และคุณภาพชีวิตของสมาชิกทุกคนในครอบครัว ปัญหานี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่การเงิน แต่ยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิตของประชาชน งานวิจัยของธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ยืนยันว่าหนี้ครัวเรือนที่สูงขึ้นสามารถลดทอนการเติบโตทางเศรษฐกิจในอนาคตได้ และยังเพิ่มโอกาสและความรุนแรงของวิกฤตเศรษฐกิจที่อาจเกิดขึ้นได้อีกด้วยนอกจากนี้ การมีหนี้สินจำนวนมาก โดยเฉพาะในกลุ่มเกษตรกรที่ต้องกู้ยืมเพื่อการผลิต ทำให้พวกเขาต้องเผชิญกับความเสี่ยงสูงที่จะไม่สามารถชำระหนี้ได้เมื่อผลผลิตทางการเกษตรเสียหายหรือราคาตกต่ำ สถานการณ์เช่นนี้อาจนำไปสู่การสูญเสียสินทรัพย์ที่ดินทำกิน และยิ่งผลักดันให้ครัวเรือนเข้าสู่ภาวะความยากจนที่รุนแรงขึ้น การวิเคราะห์พบว่ากลุ่มครัวเรือนที่มีปัญหาหนี้สินส่วนใหญ่กระจุกตัวอยู่ในกลุ่มอายุยังน้อยและมีรายได้น้อย ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่ต่างจังหวัดมากกว่ากรุงเทพฯ และปริมณฑล สะท้อนให้เห็นว่าปัญหานี้เป็นปัญหาที่กระจุกตัวอยู่ในกลุ่มประชากรที่เปราะบางที่สุด
6. กรอบยุทธศาสตร์เพื่อการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืน
การแก้ไขปัญหาหนี้ครัวเรือนและความยากจนในจังหวัดสกลนครจำเป็นต้องมีแนวทางที่ครอบคลุมและบูรณาการจากหลายภาคส่วน ซึ่งไม่เพียงแต่ต้องแก้ไขหนี้สินที่มีอยู่ แต่ยังต้องเสริมสร้างความเข้มแข็งเพื่อป้องกันการเกิดหนี้สินในอนาคต
6.1 การเสริมสร้างความเข้มแข็งของเศรษฐกิจฐานราก
แนวทางระยะยาวที่สำคัญคือการยกระดับเศรษฐกิจฐานรากให้สามารถสร้างรายได้ที่มั่นคงและยั่งยืน โดยลดการพึ่งพาพืชเศรษฐกิจหลักเพียงอย่างเดียว มีหลายโครงการในพื้นที่ที่แสดงให้เห็นถึงความสำเร็จในมิติเหล่านี้- วิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่หวาย : โครงการนี้เป็นตัวอย่างที่ประสบความสำเร็จในการเปลี่ยนผ่านจากการผลิตแบบดั้งเดิมไปสู่การผลิตที่เน้นคุณค่าเพิ่ม สมาชิกสามารถลดต้นทุนการผลิตได้ร้อยละ 5 และเพิ่มผลผลิตได้ถึงร้อยละ 22 ด้วยการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่และการพัฒนาคุณภาพสินค้าจนได้รับการรับรองมาตรฐาน GAP ทำให้สามารถสร้างรายได้จากสินค้าเกษตรท้องถิ่นได้มากกว่า 16 ล้านบาท
- โครงการนอนนาแก้จน: โครงการนี้ส่งเสริมแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงโดยการสนับสนุนให้เกษตรกรกลับไปใช้ชีวิตในที่ดินทำกินเพื่อลดค่าใช้จ่ายที่ไม่จำเป็น และเพิ่มรายได้จากการทำเกษตรแบบผสมผสาน ซึ่งเป็นแนวทางที่เน้นการพึ่งพาตนเองและสร้างความมั่นคงทางอาหาร
- แพลตฟอร์มขจัดความยากจนสกลนคร: แพลตฟอร์มนี้เป็นกลไกที่ทำงานแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำเพื่อแก้ปัญหาความยากจนในหลายมิติ ผ่านโครงการย่อยต่างๆ ที่มุ่งเน้นการสร้างรายได้ด้วยนวัตกรรมและเทคโนโลยี เช่น การปลูกพืชเศรษฐกิจใหม่ๆ อย่าง "กรุงเขมา" หรือการจัดการน้ำในพื้นที่เสี่ยงภัยแล้ง
โครงการเหล่านี้แสดงให้เห็นว่าการเปลี่ยนผ่านสู่เศรษฐกิจที่มีความหลากหลายและยั่งยืนนั้นสามารถเกิดขึ้นได้ในระดับชุมชน โดยเน้นการยกระดับทักษะ การเข้าถึงเทคโนโลยี และการเชื่อมโยงการผลิตเข้ากับตลาดที่สร้างมูลค่า
6.2 การยกระดับระบบการเงินและการให้ความรู้ทางการเงิน
การแก้ไขปัญหานี้ต้องอาศัยการปฏิรูประบบการเงินเพื่อทำให้ประชาชนเข้าถึงแหล่งเงินทุนที่เป็นธรรมและมีความรับผิดชอบมากขึ้น- การแก้ไขปัญหาหนี้สิน: ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) ได้ดำเนินโครงการเชิงรุกในภาคอีสาน เพื่อช่วยเหลือเกษตรกรที่มีปัญหาหนี้สิน โดยได้ทำงานร่วมกับธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) และมูลนิธิปิดทองหลังพระฯ ภายใต้ “โครงการแก้หนี้เกษตรกรสกลนครโมเดล” โครงการนี้มุ่งเน้นการเก็บข้อมูลทางการเงินของลูกหนี้รายบุคคลเพื่อหาแนวทางแก้ไขที่เหมาะสมที่สุด นอกจากนี้ ยังมีการจัดงานมหกรรมแก้หนี้ร่วมกับกระทรวงยุติธรรม เพื่อเปิดโอกาสให้ลูกหนี้เข้าสู่กระบวนการไกล่เกลี่ย
- การส่งเสริมความรู้ทางการเงิน: นอกเหนือจากการแก้หนี้แล้ว การสร้างความรู้และความเข้าใจทางการเงินให้กับประชาชนเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง ธปท. ได้ร่วมกับกองทุนหมู่บ้านและสถาบันการเงินอื่นๆ ในการดำเนิน “โครงการเสริมแกร่งการเงินกองทุนหมู่บ้าน” เพื่อให้ความรู้ด้านการเงินแก่ชุมชน รวมถึงการจัดอบรมเพื่อเพิ่มศักยภาพการบริหารจัดการเงินทุนของสถาบันการจัดการเงินทุนชุมชนในท้องถิ่น
การดำเนินการเหล่านี้สะท้อนถึงความพยายามของภาครัฐในการสร้างวินัยทางการเงินและเสริมความแข็งแกร่งให้กับสถาบันการเงินระดับชุมชน เพื่อให้สามารถให้บริการสินเชื่อที่เหมาะสมและช่วยให้ประชาชนวางแผนทางการเงินได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ตารางที่ 3: สรุปโครงการสำคัญในการแก้ไขปัญหาหนี้สินและความยากจน
| โครงการ/มาตรการ | หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง | ลักษณะการดำเนินงาน |
| โครงการแก้หนี้เกษตรกรสกลนครโมเดล | ธนาคารแห่งประเทศไทย, ธ.ก.ส. | การลงพื้นที่เพื่อไกล่เกลี่ยหนี้สินให้กับเกษตรกรรายบุคคล |
| มหกรรมแก้หนี้สร้างวิถีแห่งความเป็นธรรม | กระทรวงยุติธรรม, ธ.ก.ส. | จัดงานไกล่เกลี่ยหนี้สินให้กับลูกหนี้หลากหลายกลุ่ม |
| แพลตฟอร์มขจัดความยากจนสกลนคร | บพท., มหาวิทยาลัย, ชุมชน | พัฒนาระบบข้อมูลและโครงการย่อยเพื่อสร้างรายได้ใหม่ๆ |
| วิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่หวาย 2 | ชุมชน, หน่วยงานส่งเสริมการเกษตร | พัฒนาการผลิตหวายให้ได้มาตรฐานและเพิ่มมูลค่าการตลาด |
| โครงการเสริมแกร่งการเงินกองทุนหมู่บ้าน | ธนาคารแห่งประเทศไทย, กองทุนหมู่บ้าน | ให้ความรู้ทางการเงินและการบริหารจัดการกองทุนแก่ชุมชน |
| โครงการนอนนาแก้จน | องค์กรท้องถิ่น, ภาคเอกชน | ส่งเสริมวิถีเกษตรแบบพอเพียงเพื่อลดรายจ่ายและเพิ่มรายได้ |
หมายเหตุ: โปรดทราบว่า “สกลนครโมเดล” ยังถูกใช้เรียกโครงการอื่นๆ เช่น การบำบัดฟื้นฟูผู้ป่วยยาเสพติด ซึ่งเป็นคนละส่วนกันกับโครงการแก้ไขหนี้สินของ ธปท.
6.3 ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและการประสานความร่วมมือ
จากข้อมูลและการวิเคราะห์ข้างต้น การแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนต้องก้าวข้ามการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าไปสู่การสร้างภูมิคุ้มกันในระยะยาว
- การบูรณาการข้อมูล: ควรมีการบูรณาการระบบฐานข้อมูลครัวเรือนยากจนและครัวเรือนหนี้สินจากหลายหน่วยงานเข้าด้วยกัน เพื่อให้สามารถระบุและช่วยเหลือกลุ่มเปราะบางได้อย่างแม่นยำและรวดเร็ว การทำงานร่วมกันระหว่างภาครัฐ, สถาบันการศึกษา และภาคประชาสังคมบนแพลตฟอร์มเดียวกัน จะช่วยลดความซ้ำซ้อนและเพิ่มประสิทธิภาพในการดำเนินงาน
- การเข้าถึงแหล่งทุนที่เป็นธรรม: ควรพิจารณามาตรการส่งเสริมให้สถาบันการเงินหลักสามารถปล่อยสินเชื่อขนาดเล็กให้กับประชาชนในอัตราดอกเบี้ยที่เหมาะสม เพื่อให้ประชาชนสามารถหลุดพ้นจากวังวนของเงินกู้นอกระบบ
- นโยบายการเกษตรที่ยืดหยุ่น: รัฐควรมีนโยบายที่ส่งเสริมการทำเกษตรแบบผสมผสานและยั่งยืน เพื่อลดความเสี่ยงจากความผันผวนของราคาและผลผลิต พร้อมทั้งสนับสนุนการเข้าถึงตลาดและเทคโนโลยีใหม่ๆ เพื่อเพิ่มมูลค่าให้กับผลผลิตของเกษตรกร
7. บทสรุป: เส้นทางสู่ความมั่นคงทางการเงินอย่างแท้จริง
สถานการณ์หนี้ครัวเรือนในจังหวัดสกลนครเป็นประเด็นที่ซับซ้อนและละเอียดอ่อน ซึ่งสะท้อนถึงความเปราะบางของเศรษฐกิจฐานรากที่ยังคงพึ่งพารายได้ที่ไม่แน่นอน แม้จะมีการเติบโตทางเศรษฐกิจในภาคส่วนอื่นๆ แต่ผลประโยชน์กลับไม่กระจายไปสู่ครัวเรือนฐานรากอย่างทั่วถึง ทำให้เกิดภาระหนี้สินเพื่อการบริโภคที่สูงซึ่งเป็นสัญญาณของความตึงตัวทางการเงินที่น่ากังวล
การแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนจึงไม่ใช่เพียงแค่การลดหนี้ที่มีอยู่ แต่เป็นการสร้างกลไกที่สามารถป้องกันการเกิดหนี้ในอนาคต ซึ่งต้องอาศัยการดำเนินการในสามระดับ:- ระดับครัวเรือน: การส่งเสริมการสร้างรายได้ที่หลากหลายและยั่งยืนผ่านโครงการนำร่องที่ประสบความสำเร็จ เช่น การพัฒนาวิสาหกิจชุมชนและการทำเกษตรมูลค่าเพิ่ม
- ระดับชุมชน: การเสริมความแข็งแกร่งของสถาบันการเงินในระดับชุมชน เช่น กองทุนหมู่บ้าน เพื่อให้เป็นแหล่งเงินทุนที่เข้าถึงได้และเป็นธรรม และ
- ระดับนโยบาย: การสร้างกรอบความร่วมมือระหว่างภาครัฐและภาคส่วนต่างๆ เพื่อใช้ข้อมูลอย่างมีประสิทธิภาพในการกำหนดเป้าหมายการช่วยเหลืออย่างแม่นยำและสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการสร้างวินัยทางการเงิน
การเผชิญหน้ากับความท้าทายนี้จำเป็นต้องอาศัยความมุ่งมั่นและความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อเปลี่ยนผ่านจากวังวนของหนี้และความยากจนไปสู่ความมั่นคงทางการเงินที่ยั่งยืน ซึ่งท้ายที่สุดแล้วจะนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนและเสริมสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจของจังหวัดสกลนครในระยะยาวอย่างแท้จริง
- sakon-pao.go.th
- การเมืองและการปกครอง – ประชากร - องค์การบริหารส่วนจังหวัดสกลนคร
เปิดในหน้าต่างใหม่ - opsmoac.go.th
- ข้อมูลพื้นฐานของจังหวัดสกลนคร - สำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
เปิดในหน้าต่างใหม่ - xn--72c4abajd1l8b4a0og.com
- ส่องเศรษฐกิจ “สกลนคร” ปี 2565 ผ่าน 10 บริษัทรายได้รวมมากที่สุดของจังหวัด | ทุนท้องถิ่น
เปิดในหน้าต่างใหม่ - nso.go.th
- จังหวัดสกลนคร จังหวัดสกลนคร - สำนักงานสถิติแห่งชาติ
เปิดในหน้าต่างใหม่ - osmnortheast-c.moi.go.th
- ผลิตภัณฑ์มวลรวมกลุ่มจังหวัด(Gross Provincial Cluster Product : GPCP)
เปิดในหน้าต่างใหม่ - plan.snru.ac.th
- ยุทธศาสตร์การพัฒนาจังหวัดสกลนคร
เปิดในหน้าต่างใหม่ - rdi.snru.ac.th
- การวิจัยและนวัตกรรมยกระดับแพลตฟอร์มขจัดความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำระดับจังหวัดสกลนคร ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2566 - RDI-SNRU
เปิดในหน้าต่างใหม่ - sakonnakhon.prd.go.th
- สกลนคร MOU การบริหารจัดการเพื่อแก้ไขปัญหาความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำ
เปิดในหน้าต่างใหม่ - pmua.or.th
- การแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำในจังหวัดสกลนคร - บพท.
เปิดในหน้าต่างใหม่ - thansettakij.com
- งานวิจัย 25 มหาวิทยาลัยไทยคว้ารางวัลเอเชีย แก้ยากจน-เมืองน่าอยู่ - ฐานเศรษฐกิจ
เปิดในหน้าต่างใหม่ - 1poverty.com
- Sakon Nakhon Poverty Platform แพลตฟอร์มขจัดความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำในจังหวัดสกลนคร - OnePoverty
เปิดในหน้าต่างใหม่ - thestandard.co
- นายกฯ ลงพื้นที่บึงหนองหาร รับฟังปัญหา-โครงการพัฒนาพื้นที่ ด้านมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์เสนอตั้งศูนย์ Wellness Center ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ - the standard
เปิดในหน้าต่างใหม่ - sakonnakhon.prd.go.th
- สกลนคร ประชุมประชาสัมพันธ์ คก.พัฒนาโครงสร้างพื้นฐานในจังหวัดสกลนคร ระยะที่ 1 โดยระยะเร่งด่วน คก.ปรับปรุงภูมิทัศน์หนองหารฯ และ คก.ปรับปรุงภูมิทัศน์ชุมชนบ้านแป้นฯ อ.โพนนาแก้ว - สำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัดสกลนคร
เปิดในหน้าต่างใหม่ - mgronline.com
- ไม่จบ! “กรมที่ดิน” ส่งกฤษฎีกาตีความ “หนองหาน” เมืองสกลฯ หลังได้งบพัฒนา 7.4 พัน ล. หน่วยงานไหน? มีอำนาจดูแลรักษา - ผู้จัดการออนไลน์
เปิดในหน้าต่างใหม่ - thaipbs.or.th
- แก้ปมแนวเขตหนองหารทับซ้อนที่อาศัย-ทำกิน จ.สกลนคร | Thai PBS News ...
เปิดในหน้าต่างใหม่ - youtube.com
- แก้ปมแนวเขตหนองหารทับซ้อนที่อาศัย-ทำกิน จ.สกลนคร | จับตารอบทิศ Thai PBS - YouTube
เปิดในหน้าต่างใหม่ - thinktradethinkditp.com
- 'ดอยคำ' เกษตรเพื่อชุมชน ผลิตผลเพื่อคนไทย
เปิดในหน้าต่างใหม่ - doikham.co.th
- เกี่ยวกับรายงานฉบับนี้
เปิดในหน้าต่างใหม่ - bot.or.th
- แบงก์ชาติแก้หนี้ให้พี่น้องเกษตรกรอีสาน - ธนาคารแห่งประเทศไทย
เปิดในหน้าต่างใหม่ - sakonnakhon.prd.go.th
- แก้หนี้เกษตรกรผ่าน 4 ธนาคารของรัฐ - สำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัดสกลนคร
เปิดในหน้าต่างใหม่ - baac.or.th
- ธ.ก.ส. เผยผลงาน 3 ไตรมาส พร้อมการขับเคลื่อนนโยบายรัฐในการแก้ปัญหาหนี้ครัวเรือน
เปิดในหน้าต่างใหม่ - tdri.or.th
- นโยบายพักชำระหนี้เกษตรกรรอบใหม่: ทำอย่างไรไม่ให้ประวัติศาสตร์ซ้ำรอย - TDRI
เปิดในหน้าต่างใหม่ - ppaos.com
- สกลนคร
เปิดในหน้าต่างใหม่ - nso.go.th
- ตาราง 1 - สำนักงานสถิติแห่งชาติ
เปิดในหน้าต่างใหม่ - 1poverty.com
- สกลนครเผชิญกับความยากจนหลายมิติ ปัญหาเชิงโครงสร้างและภัยธรรมชาติ ฉุดรั้งการพัฒนา
เปิดในหน้าต่างใหม่ - thairath.co.th
- ทีมเกษตรฯ ลงพื้นที่แก้ปัญหาราคาโคขุนโพนยางคำตกต่ำ หนุนเกษตรกรจับตลาดเนื้อส่งออก
เปิดในหน้าต่างใหม่ - naewna.com
- 'กินอิ่ม ห่มผ้า นอนใต้ต้นไม้' พลิกฟื้น'ดินเค็ม'...คืนสุขสู่อีสาน - แนวหน้า
เปิดในหน้าต่างใหม่ - theisaanrecord.co
- “ครอบครัวแหว่งกลาง” ภาวะที่เกิดขึ้นในภาคอีสาน
เปิดในหน้าต่างใหม่ - eef.or.th
- สถานการณ์ความเหลื่อมลํ้า ทางการศึกษา ปี 2565
เปิดในหน้าต่างใหม่ - eef.or.th
- กสศ. เปิดรายงานความเหลื่อมล้ำทางการศึกษาปี 65 พบรายได้ครัวเรือนนร.ยากจนพิเศษเหลือ 34 บาทต่อวัน
เปิดในหน้าต่างใหม่ - ethesisarchive.library.tu.ac.th
- ผลกระทบของค่าใช้จ่ายครัวเรือนด้านการศึกษาต - TU e-Thesis (Thammasat University) - มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
เปิดในหน้าต่างใหม่ - eef.or.th
- สถานการณ์ความเหลื่อมลํ้า ทางการศึกษาปี 2567 และ ทิศทางสําคัญในปี 2568
เปิดในหน้าต่างใหม่ - gsmis.snru.ac.th
- มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร - ระบบสารสนเทศบัณฑิตวิทยาลัย
เปิดในหน้าต่างใหม่ - he02.tci-thaijo.org
- ผลทางสูติกรรมและผลทางปริกำเนิดของการตั้งครรภ์ในวัยรุ่นคลอดครั้งแรกในโรงพยาบาลสกลนคร
เปิดในหน้าต่างใหม่ - w1.med.cmu.ac.th
- การตั้งครรภ์ในวัยรุ่น (Teenage pregnancy) - Department of Obstetrics and Gynecology Faculty of Medicine Chiang Mai University
เปิดในหน้าต่างใหม่ - apidatclinic.com
- สาเหตุการท้องไม่พร้อม และวิธีป้องกันไม่ให้เกิดขึ้น - Apidat Clinic
เปิดในหน้าต่างใหม่ - youtube.com
- แก้ปมแนวเขตหนองหารทับซ้อนที่อาศัย-ทำกิน จ.สกลนคร | จับตารอบทิศ | 25 ก.ย. 67 - YouTube
เปิดในหน้าต่างใหม่ - plan.snru.ac.th
- แผนแม่บทการอนุรักษ์ ฟื้นฟู และพัฒนาหนองหารจังหวัดสกลนคร พ.ศ. ๒๕๖๐
เปิดในหน้าต่างใหม่ - matichon.co.th
- พด.สกลนคร แนะเกษตรกรปรับทัศนคติปลูกพืชที่เหมาะกับดิน สร้างผลตอบแทนที่คุ้มค่า - Matichon
เปิดในหน้าต่างใหม่ - opsmoac.go.th
- ข้อมูลพื้นฐานของจังหวัดสกลนคร - สำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
เปิดในหน้าต่างใหม่ - opt-news.com
- สกลนคร กุดบากร่วม ม.ราชภัฎ แก้ไขความปัญหายากจนแบบคิด
เปิดในหน้าต่างใหม่ - pmua.or.th
- การแก้ไขปัญหาความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำในจังหวัดสกลนคร - บพท.
เปิดในหน้าต่างใหม่ - 1poverty.com
- Pre-SRA 2568: สกลนครพื้นที่วิจัยยุทธศาสตร์เพื่อขจัดความยากจน
เปิดในหน้าต่างใหม่ - jobtopgun.com
- หางานสกลนคร จากบริษัทชั้นนำ - ก.ย. 2568 - JobTopGun
เปิดในหน้าต่างใหม่ - youtube.com
- SMEs DIPROM EP.3 : แบรนด์ผลไม้แปรรูปชั้นนำของไทย ขวัญใจคนรักสุขภาพ "ดอยคำ"“ดอยคำ”
เปิดในหน้าต่างใหม่ - khaosod.co.th
- แปลงใหญ่มะเขือเทศเต่างอย ตัวอย่างผลสำเร็จยกระดับแปลงใหญ่ สร้างรายได้ 8760000 บาทต่อปี
เปิดในหน้าต่างใหม่ - tna.mcot.net
- คมนาคม ทุ่มงบกว่า 79,590 ลบ.พัฒนา “สกลนคร-นครพนม-มุกดาหาร-บึงกาฬ” - สำนักข่าวไทย อสมท
เปิดในหน้าต่างใหม่ - constructionthailand.net
- ทล. ออกแบบทางเลี่ยงเมือง อ.สว่างแดนดิน (ด้านเหนือ) เชื่อมโยงโครงข่าย ทล.22 - ทล.2091 - ทล.2280 - สปป.ลาว ส่งเสริมเศรษฐกิจหนุน AEC - CONSTRUCTION THAILAND
เปิดในหน้าต่างใหม่ - emenscr.nesdc.go.th
- ภาพรวมของข้อเสนอโครงการ - eMENSCR - รายละเอียดโครงการ
เปิดในหน้าต่างใหม่ - so03.tci-thaijo.org
- การมีส่วนร่วมของประชาชนในการบริหารงาน ของเทศบาลนครสกลนคร - ThaiJO
เปิดในหน้าต่างใหม่ - the101.world
- ความเป็นไทยภายใต้ระบบยุติธรรมที่ถูกแช่แข็ง - The101.world
เปิดในหน้าต่างใหม่ - youtube.com
- 'คนจน' กับการเข้าถึง กระบวนการยุติธรรม | มองปัญหา เห็นทางออก EP1 - YouTube
- สำนักงานสถิติแห่งชาติ: หนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือน จำแนกตามวัตถุประสงค์ของการกู้ยืม เป็นรายจังหวัด พ.ศ. 2547 - 2566
- สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ: ผลิตภัณฑ์ภาคและจังหวัด แบบปริมาณลูกโซ่ ฉบับ พ.ศ. 2565
- สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน): ที่มา เจตนารมณ์ และเป้าหมายของการสนับสนุนงานเศรษฐกิจและทุนชุมชน
- ไทพับลิกา: หนี้สินครัวเรือน: ความเปราะบางทางเศรษฐกิจและสังคมสู่ความไม่ยั่งยืน
- ธนาคารแห่งประเทศไทย: https://www.bot.or.th/th/research-and-publications/articles-and-publications/bot-magazine/Phrasiam-67-2/2567-specialscoop-BOT-measures.html
