เรียบเรียงโดย: แตงโม สกลนคร

รายงานการวิเคราะห์เชิงลึก: วิกฤตหนี้ครัวเรือนและความเชื่อมโยงกับความยากจนในจังหวัดสกลนคร

ภาพ: แสดงภาพรวมเศรษฐกิจจังหวัดสกลนคร

1. บทสรุปสำหรับผู้บริหาร: ความเปราะบางที่ซ่อนอยู่ภายใต้การเติบโต

รายงานฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อวิเคราะห์สถานการณ์หนี้ครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร ซึ่งเป็นปัญหาที่มีความซับซ้อนและมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อความมั่นคงทางเศรษฐกิจและสังคมของภูมิภาค จากการวิเคราะห์เชิงลึกพบว่า แม้จังหวัดสกลนครจะแสดงศักยภาพทางเศรษฐกิจที่โดดเด่นและมีการเติบโตของมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (GPP) อยู่ในระดับแนวหน้าของภาคตะวันออกเฉียงเหนือในปี พ.ศ. 2565 แต่กลับต้องเผชิญกับภาระหนี้สินครัวเรือนที่สูงและมีแนวโน้มน่ากังวล ปรากฏการณ์ที่ดูเหมือนจะขัดแย้งกันนี้สะท้อนให้เห็นถึงความเปราะบางเชิงโครงสร้างที่ซ่อนอยู่ โดยที่ผลประโยชน์จากการเติบโตทางเศรษฐกิจไม่ได้กระจายไปสู่ครัวเรือนฐานรากอย่างทั่วถึง

การวิเคราะห์สถานการณ์หนี้สินอย่างละเอียดชี้ให้เห็นว่าหนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือนยังคงอยู่ในระดับสูง โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อการอุปโภคบริโภคและเพื่อการเกษตร ซึ่งเป็นสัญญาณที่บ่งชี้ถึงภาวะรายจ่ายที่สูงกว่ารายได้และขาดความสามารถในการออมเพื่อรองรับเหตุฉุกเฉิน สาเหตุของปัญหานี้มีความหลากหลายและเกี่ยวพันกันอย่างซับซ้อน ทั้งจากปัจจัยเชิงโครงสร้าง เช่น ความผันผวนของรายได้ในภาคเกษตรกรรม และจากปัจจัยภายนอก เช่น สถานการณ์โรคระบาดและภาวะโลกร้อน ภาระหนี้สินที่สูงนี้ได้สร้างวงจรที่เลวร้าย โดยไปลดทอนกำลังซื้อและศักยภาพในการออมของครัวเรือน ซึ่งยิ่งผลักดันให้ครัวเรือนจำนวนมากเข้าสู่วงจรแห่งความยากจนที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น

รายงานฉบับนี้ได้นำเสนอแนวทางการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืน โดยเน้นยุทธศาสตร์ที่ครอบคลุมในสามมิติหลัก ได้แก่ การเสริมสร้างความเข้มแข็งของเศรษฐกิจฐานราก, การปฏิรูปและส่งเสริมการเข้าถึงระบบการเงิน, และการประสานความร่วมมือระหว่างภาครัฐและภาคส่วนต่างๆ

ภาพ: ข้อมูลทั่วไปและศักยภาพจังหวัดสกลนคร

2. ภูมิทัศน์เศรษฐกิจ-สังคมของจังหวัดสกลนคร: เศรษฐกิจสองทิศทาง

จังหวัดสกลนครมีลักษณะทางเศรษฐกิจที่โดดเด่นและน่าสนใจ เนื่องจากเป็นเศรษฐกิจที่ขับเคลื่อนบนสองฐานรากที่แตกต่างกัน แต่มีความเชื่อมโยงกันอย่างซับซ้อน ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อสถานการณ์ทางการเงินของประชาชนในพื้นที่

2.1 ฐานรากอันแข็งแกร่งของภาคเกษตรกรรม

หัวใจสำคัญของเศรษฐกิจจังหวัดสกลนครคือภาคเกษตรกรรม ซึ่งเป็นแหล่งรายได้และวิถีชีวิตหลักของประชากรส่วนใหญ่ ... อย่างไรก็ตาม การพึ่งพาภาคเกษตรกรรมอย่างมากนี้ได้สร้างความเปราะบางในตัวของมันเอง รายได้ของครัวเรือนเกษตรกรมีความเสี่ยงสูงจากปัจจัยที่ไม่สามารถควบคุมได้ ... สถานการณ์ดังกล่าวบังคับให้ครัวเรือนต้องพึ่งพาการกู้ยืมเพื่อชดเชยรายได้ที่ขาดหายไป หรือเพื่อเป็นเงินทุนในการทำเกษตรในรอบถัดไป ซึ่งเป็นการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า แต่ในระยะยาวได้สะสมภาระหนี้สินจนกลายเป็นปัญหาเชิงโครงสร้าง

2.2 การเติบโตและการขยายตัวของภาคบริการ

ในอีกด้านหนึ่งของเศรษฐกิจจังหวัดสกลนคร มีการเติบโตที่แข็งแกร่งในภาคส่วนที่ไม่ใช่เกษตรกรรม ข้อมูลในปี พ.ศ. 2565 ชี้ให้เห็นว่าจังหวัดมีมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (GPP) ที่อยู่ในอันดับต้นๆ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ... การเติบโตของ GPP ที่แข็งแกร่งนี้สร้างความรู้สึกเชิงบวกในระดับมหภาค แต่เมื่อพิจารณาร่วมกับสถานการณ์หนี้ครัวเรือนที่สูงลิ่ว จะเห็นความขัดแย้งที่สำคัญ การเติบโตทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นส่วนใหญ่ไม่ได้สะท้อนถึงการยกระดับรายได้ของครัวเรือนเกษตรกรซึ่งเป็นคนกลุ่มใหญ่ของจังหวัดอย่างเท่าเทียมกัน ทำให้เกิดภาวะความเหลื่อมล้ำทางรายได้ที่เพิ่มขึ้น

3. สถานการณ์หนี้ครัวเรือนที่น่ากังวล: การวิเคราะห์เชิงปริมาณและคุณภาพ

การวิเคราะห์ตัวเลขหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนครเผยให้เห็นถึงสถานการณ์ที่น่าเป็นห่วงและมีความซับซ้อน ซึ่งต้องพิจารณาจากหลากหลายมิติเพื่อทำความเข้าใจถึงแก่นแท้ของปัญหา

3.1 ระดับหนี้สินและการเปรียบเทียบในภูมิภาค

ข้อมูลสถิติที่รวบรวมได้แสดงให้เห็นถึงระดับหนี้สินที่สูงและมีการเปลี่ยนแปลงตลอดช่วงหลายปีที่ผ่านมา ... ความแตกต่างของตัวเลขที่รายงานจากหลายแหล่งสะท้อนให้เห็นถึงความซับซ้อนในการเก็บข้อมูลและการแบ่งประเภทของครัวเรือน การลดลงของหนี้สินครัวเรือนเกษตรจากปี 2564 ถึง 2566 อาจเป็นผลมาจากมาตรการช่วยเหลือหนี้สินของภาครัฐ ...

ภาพ: แผนภูมิแสดงการเปลี่ยนแปลงหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร (ปี 2560-2564)

ตารางที่ 1: ตัวชี้วัดสำคัญทางเศรษฐกิจและหนี้สินครัวเรือนของจังหวัดสกลนคร (พ.ศ. 2560-2566)

ตัวชี้วัด	ข้อมูล	ปีที่รายงาน	แหล่งข้อมูล
หนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือน (บาท)	295,867	2564	1
หนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือน (บาท)	221,537	2566	3
หนี้เฉลี่ยครัวเรือนเกษตร (บาท)	314,087	2564	4
หนี้เฉลี่ยครัวเรือนเกษตร (บาท)	200,689	2566	4
GPP ของจังหวัด	อันดับต้นๆ ของภาคอีสาน	2565	1

3.2 องค์ประกอบและวัตถุประสงค์ของการก่อหนี้

การเจาะลึกไปที่องค์ประกอบของหนี้สินเผยให้เห็นถึงสาเหตุเชิงพฤติกรรมที่ลึกซึ้ง ข้อมูลชี้ชัดว่าวัตถุประสงค์หลักของการก่อหนี้ของครัวเรือนในจังหวัดสกลนครคือเพื่อใช้จ่ายในการอุปโภคบริโภคในครัวเรือน ตามมาด้วยหนี้สินเพื่อการทำการเกษตร ... การที่หนี้สินส่วนใหญ่ถูกนำไปใช้เพื่อการอุปโภคบริโภคเป็นสัญญาณเตือนที่สำคัญ เนื่องจากเป็นการกู้ยืมเพื่อรายจ่ายที่ไม่ก่อให้เกิดรายได้ในอนาคต

ตารางที่ 2: วัตถุประสงค์และองค์ประกอบหนี้สินครัวเรือนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและจังหวัดสกลนคร

วัตถุประสงค์	สัดส่วนในภาคอีสาน (พ.ศ. 2566)	สัดส่วนในจังหวัดสกลนคร (ตามข้อมูล)
เพื่อซื้อ/เช่าซื้อบ้าน	ร้อยละ 43.9	-
เพื่อการเกษตร	ร้อยละ 25.3	รองลงมา
เพื่อใช้จ่ายในครัวเรือน	ร้อยละ 21.3	หลัก

4. ปัจจัยขับเคลื่อนหนี้สินและความเปราะบางที่ฝังราก

ระดับหนี้สินครัวเรือนที่สูงในจังหวัดสกลนครไม่ได้เป็นเพียงผลจากพฤติกรรมส่วนบุคคล แต่เป็นผลพวงจากปัจจัยเชิงโครงสร้างและพลวัตของตลาดที่ซับซ้อน

4.1 ปัจจัยเชิงโครงสร้างและรายได้

ปัจจัยสำคัญที่ผลักดันให้เกิดหนี้สินคือความไม่แน่นอนของรายได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในภาคเกษตรกรรม ... เมื่อเกิดเหตุการณ์ที่ไม่คาดคิดเหล่านี้ ครัวเรือนส่วนใหญ่ขาดเงินออมที่เพียงพอที่จะใช้เป็นทุนสำรองฉุกเฉิน ทำให้ทางเลือกเดียวที่มีคือการกู้ยืมเพื่อใช้จ่ายในชีวิตประจำวันหรือเพื่อลงทุนในการผลิตครั้งต่อไป

4.2 การเข้าถึงแหล่งเงินทุนและพลวัตของตลาด

อีกหนึ่งปัจจัยที่สำคัญคือข้อจำกัดในการเข้าถึงแหล่งเงินทุนในระบบ ... การพึ่งพาเงินกู้นอกระบบนี้มีอันตรายอย่างยิ่ง เนื่องจากมักมาพร้อมกับอัตราดอกเบี้ยที่สูงเกินกว่าความเป็นธรรม ตัวอย่างที่น่าตกใจคือการจับกุมกลุ่มเงินกู้นอกระบบที่คิดดอกเบี้ยสูงถึงร้อยละ 20 ภายในระยะเวลา 24 วัน

5. วงจรแห่งหนี้สินและความยากจน: ความเชื่อมโยงที่แยกจากกันไม่ได้

ปัญหาหนี้สินครัวเรือนที่สูงไม่ได้เป็นเพียงภาระทางการเงิน แต่มีความเชื่อมโยงโดยตรงกับปัญหาความยากจนที่ฝังรากในชุมชน ซึ่งเป็นการสร้างวงจรที่เลวร้ายและยากต่อการหลุดพ้น

5.1 ภาระการชำระหนี้และต้นทุนทางสังคม

เมื่อครัวเรือนมีภาระหนี้สินที่ต้องชำระคืน รายได้สุทธิที่เหลืออยู่สำหรับการใช้จ่ายในชีวิตประจำวันจะลดลงอย่างมีนัยสำคัญ ... ปัญหานี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่การเงิน แต่ยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิตของประชาชน

6. กรอบยุทธศาสตร์เพื่อการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืน

6.1 การเสริมสร้างความเข้มแข็งของเศรษฐกิจฐานราก

แนวทางระยะยาวที่สำคัญคือการยกระดับเศรษฐกิจฐานรากให้สามารถสร้างรายได้ที่มั่นคงและยั่งยืน โดยลดการพึ่งพาพืชเศรษฐกิจหลักเพียงอย่างเดียว มีหลายโครงการในพื้นที่ที่แสดงให้เห็นถึงความสำเร็จในมิติเหล่านี้:

วิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่หวาย: ตัวอย่างความสำเร็จในการลดต้นทุนและเพิ่มผลผลิตด้วยเทคโนโลยี
โครงการนอนนาแก้จน: ส่งเสริมแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง ลดค่าใช้จ่าย เพิ่มรายได้จากการเกษตรผสมผสาน
แพลตฟอร์มขจัดความยากจนสกลนคร: กลไกที่ทำงานแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำเพื่อสร้างรายได้ด้วยนวัตกรรมและเทคโนโลยี

6.2 การยกระดับระบบการเงินและการให้ความรู้ทางการเงิน

การแก้ไขปัญหานี้ต้องอาศัยการปฏิรูประบบการเงินเพื่อทำให้ประชาชนเข้าถึงแหล่งเงินทุนที่เป็นธรรมและมีความรับผิดชอบมากขึ้น

การแก้ไขปัญหาหนี้สิน: เช่น “โครงการแก้หนี้เกษตรกรสกลนครโมเดล” ของ ธปท. ร่วมกับ ธ.ก.ส. และงานมหกรรมแก้หนี้
การส่งเสริมความรู้ทางการเงิน: เช่น “โครงการเสริมแกร่งการเงินกองทุนหมู่บ้าน” เพื่อสร้างวินัยทางการเงิน

ตารางที่ 3: สรุปโครงการสำคัญในการแก้ไขปัญหาหนี้สินและความยากจน

โครงการ/มาตรการ	หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง	ลักษณะการดำเนินงาน
โครงการแก้หนี้เกษตรกรสกลนครโมเดล	ธนาคารแห่งประเทศไทย, ธ.ก.ส.	การลงพื้นที่เพื่อไกล่เกลี่ยหนี้สินให้กับเกษตรกรรายบุคคล
มหกรรมแก้หนี้สร้างวิถีแห่งความเป็นธรรม	กระทรวงยุติธรรม, ธ.ก.ส.	จัดงานไกล่เกลี่ยหนี้สินให้กับลูกหนี้หลากหลายกลุ่ม
แพลตฟอร์มขจัดความยากจนสกลนคร	บพท., มหาวิทยาลัย, ชุมชน	พัฒนาระบบข้อมูลและโครงการย่อยเพื่อสร้างรายได้ใหม่ๆ
วิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่หวาย 2	ชุมชน, หน่วยงานส่งเสริมการเกษตร	พัฒนาการผลิตหวายให้ได้มาตรฐานและเพิ่มมูลค่าการตลาด
โครงการเสริมแกร่งการเงินกองทุนหมู่บ้าน	ธนาคารแห่งประเทศไทย, กองทุนหมู่บ้าน	ให้ความรู้ทางการเงินและการบริหารจัดการกองทุนแก่ชุมชน
โครงการนอนนาแก้จน	องค์กรท้องถิ่น, ภาคเอกชน	ส่งเสริมวิถีเกษตรแบบพอเพียงเพื่อลดรายจ่ายและเพิ่มรายได้

หมายเหตุ: โปรดทราบว่า “สกลนครโมเดล” ยังถูกใช้เรียกโครงการอื่นๆ เช่น การบำบัดฟื้นฟูผู้ป่วยยาเสพติด ซึ่งเป็นคนละส่วนกันกับโครงการแก้ไขหนี้สินของ ธปท. 18

6.3 ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและการประสานความร่วมมือ

การแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนต้องก้าวข้ามการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าไปสู่การสร้างภูมิคุ้มกันในระยะยาว:

การบูรณาการข้อมูล: บูรณาการระบบฐานข้อมูลครัวเรือนยากจนและหนี้สิน เพื่อให้ช่วยเหลือได้อย่างแม่นยำ
การเข้าถึงแหล่งทุนที่เป็นธรรม: ส่งเสริมสถาบันการเงินหลักให้ปล่อยสินเชื่อขนาดเล็กในอัตราดอกเบี้ยที่เหมาะสม
นโยบายการเกษตรที่ยืดหยุ่น: ส่งเสริมการทำเกษตรแบบผสมผสานและยั่งยืน

7. บทสรุป: เส้นทางสู่ความมั่นคงทางการเงินอย่างแท้จริง

การแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนจึงไม่ใช่เพียงแค่การลดหนี้ที่มีอยู่ แต่เป็นการสร้างกลไกที่สามารถป้องกันการเกิดหนี้ในอนาคต ซึ่งต้องอาศัยการดำเนินการในสามระดับ:

ระดับครัวเรือน: การส่งเสริมการสร้างรายได้ที่หลากหลายและยั่งยืน
ระดับชุมชน: การเสริมความแข็งแกร่งของสถาบันการเงินในระดับชุมชน
ระดับนโยบาย: การสร้างกรอบความร่วมมือระหว่างภาครัฐและภาคส่วนต่างๆ

การเผชิญหน้ากับความท้าทายนี้จำเป็นต้องอาศัยความมุ่งมั่นและความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อเปลี่ยนผ่านจากวังวนของหนี้และความยากจนไปสู่ความมั่นคงทางการเงินที่ยั่งยืน