บริบทเศรษฐกิจจังหวัดสกลนคร
จังหวัดสกลนครเป็นอีกหนึ่งพื้นที่ที่มีลักษณะเศรษฐกิจที่น่าสนใจ โดยมีความผูกพันอย่างใกล้ชิดกับเศรษฐกิจฐานราก ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการขับเคลื่อนกิจกรรมทางเศรษฐกิจในระดับชุมชน เศรษฐกิจฐานรากของจังหวัดประกอบด้วยหลากหลายภาคส่วน เช่น ภาคเกษตรกรรม ซึ่งมีการปลูกข้าวเป็นหลัก รวมถึงพืชเศรษฐกิจอื่น ๆ เช่น มันฝรั่ง มันสำปะหลัง ยางพารา และปศุสัตว์
นอกจากนี้ จังหวัดสกลนครยังมีชื่อเสียงด้านหัตถกรรมพื้นบ้าน โดยเฉพาะผ้าย้อมคราม ซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีการสืบทอดมาอย่างยาวนาน การท่องเที่ยวชุมชนก็เป็นอีกภาคส่วนหนึ่งที่กำลังมีบทบาทเพิ่มมากขึ้นในจังหวัด โดยมีการส่งเสริมกิจกรรมที่ให้นักท่องเที่ยวได้สัมผัสวิถีชีวิตและวัฒนธรรมท้องถิ่น และเช่นเดียวกับภูมิภาคอื่น ๆ ในประเทศไทย จังหวัดสกลนครมีวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม (SMEs) ที่ดำเนินธุรกิจในหลากหลายสาขา ซึ่งมีส่วนสำคัญในการสร้างงานและรายได้ให้กับคนในท้องถิ่น
สกลนคร เศรษฐกิจเติบโตโดดเด่น ภาคบริการนำทัพ การขนส่งและคลังเก็บสินค้า กำลังเติบโต
สกลนคร จังหวัดที่มีศักยภาพทางเศรษฐกิจที่หลากหลาย โดยในปี พ.ศ. 2565 มีมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (GPP) สูงถึง 70,457 ล้านบาท ซึ่งถือเป็นอันดับที่ 44 ของประเทศ และอันดับที่ 10 ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ข้อมูลนี้แสดงให้เห็นถึงการเติบโตทางเศรษฐกิจที่แข็งแกร่งของจังหวัด
โครงสร้างเศรษฐกิจของสกลนครมีความหลากหลาย โดยภาคการเกษตรมีสัดส่วนร้อยละ 26.61 ในขณะที่ภาคนอกเกษตรมีสัดส่วนร้อยละ 73.39 ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการพัฒนาที่สมดุลระหว่างภาคเกษตรและภาคอุตสาหกรรม รวมถึงภาคการบริการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาคการบริการที่มีสัดส่วนสูงถึงร้อยละ 62.87
ภาคบริการเติบโตโดดเด่น สาขาการผลิตที่มีอัตราการเปลี่ยนแปลงเพิ่มขึ้นมากที่สุดในช่วง พ.ศ. 2555-2565 คือ ภาคบริการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งสาขาศิลปะ ความบันเทิง และนันทนาการ ซึ่งมีอัตราการเติบโตสูงถึงร้อยละ 20.98 นอกจากนี้ สาขาการขนส่ง สถานที่เก็บสินค้า และกิจกรรมวิชาชีพ วิทยาศาสตร์และเทคนิค ก็มีการเติบโตที่โดดเด่นเช่นกัน
อนาคตที่สดใส ด้วยโครงสร้างเศรษฐกิจที่หลากหลายและการเติบโตที่โดดเด่นในภาคบริการ สกลนครมีศักยภาพที่จะเติบโตเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจที่สำคัญ ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือต่อไปในอนาคต นอกจากนั้น ยังมีข้อมูลเพิ่มเติมที่น่าสนใจ ดังนี้
- เกษตรกรรม สกลนครเป็นแหล่งผลิตมันฝรั่งอันดับ 1 ของภาคอีสาน โดยเกษตรกรรวมกลุ่ม "แปลงใหญ่มันฝรั่งโคกก่อง" สร้างรายได้ปีละกว่า 30 ล้านบาท
- การท่องเที่ยว สกลนครมีสถานที่ท่องเที่ยวที่หลากหลาย ทั้งแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติและวัฒนธรรม เช่น วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหาร หนองหาน และอุทยานแห่งชาติภูพาน
- การค้า สกลนครเป็นศูนย์กลางการค้าที่สำคัญของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยมีตลาดสดและห้างสรรพสินค้าหลายแห่ง
สถานการณ์หนี้ครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร
โดยข้อมูลล่าสุดในปี 2564 พบว่า หนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือนสูงถึง 295,867 บาท ซึ่งสูงกว่ารายได้เฉลี่ยต่อเดือนของครัวเรือนในปีเดียวกันที่ 22,508 บาทอย่างมาก สะท้อนถึงภาระทางการเงินที่หนักอึ้งของประชาชนในพื้นที่
สำนักงานสถิติแห่งชาติและกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ได้เปิดเผยรายงานภาวะหนี้ครัวเรือนภาคอีสาน ในปี 2566 พบว่า ภาคอีสานยังคงเป็นภาคที่มีสัดส่วนครัวเรือนเป็นหนี้สูงที่สุดในประเทศ ถึง 60.8% โดยหนี้สินส่วนใหญ่ในภาคอีสานยังคงเป็นหนี้เพื่อการอุปโภคบริโภค
ซึ่งสอดคล้องกับข้อมูลของจังหวัดสกลนคร ในปี 2566 พบว่า วัตถุประสงค์หลักของการก่อหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร คือ เพื่อใช้จ่ายในครัวเรือน โดยมีหนี้สินเฉลี่ย 136,517.11 บาทต่อครัวเรือนที่เป็นหนี้ รองลงมา คือ หนี้สินเพื่อทำการเกษตรเฉลี่ย 56,992.47 บาทต่อครัวเรือนที่เป็นหนี้ โดยจังหวัดสกลนครมีหนี้สินครัวเรือนเฉลี่ยสูงเป็นอันดับที่ 8 ของภาคภาคอีสาน
สถานการณ์หนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร ยังคงเป็นประเด็นที่ต้องจับตามอง แม้ว่าข้อมูลล่าสุดในปี 2566 จะแสดงให้เห็นถึงหนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือนที่ 221,537 บาท ซึ่งลดลงจาก 295,867 บาทในปี 2564 แต่ตัวเลขนี้ยังคงสูงกว่าค่าเฉลี่ยของภาคตะวันออกเฉียงเหนือโดยรวมที่ 208,481 บาทในปีเดียวกัน
แผนภูมินี้แสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงของหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนคร ตามประเภทต่าง ๆ ระหว่าง ปี 2560-2566 โดยเน้นให้เห็นถึงหนี้สินที่เพิ่มขึ้นในช่วงเวลา
ความท้าทาย สาเหตุปัจจัยที่ส่งผลกระทบให้ก่อหนี้ครัวเรือน
หนี้สินครัวเรือนในระดับสูงในจังหวัดสกลนครก่อให้เกิดความท้าทายหลายประการ ซึ่งรวมถึงความเปราะบางทางเศรษฐกิจที่เพิ่มขึ้นและความสามารถในการฟื้นตัวจากภาวะช็อกทางเศรษฐกิจที่ลดลง ปัญหาหนี้สินอาจเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาเศรษฐกิจในระดับท้องถิ่น เนื่องจากครัวเรือนที่มีภาระหนี้สูงอาจมีกำลังซื้อลดลงและไม่สามารถลงทุนในกิจกรรมทางเศรษฐกิจอื่นๆ ได้ นอกจากนี้ ปัญหาหนี้สินยังส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่ทางสังคมและจิตใจของบุคคลและครอบครัว ทำให้เกิดความเครียดและความกังวล
สาเหตุสำคัญของหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนครมีความซับซ้อนและมีหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ปัจจัยหลักประการ ดังนี้
- รายได้ไม่แน่นอน ประชาชนส่วนใหญ่ในจังหวัดสกลนครประกอบอาชีพเกษตรกรรม ซึ่งมีความเสี่ยงจากความไม่แน่นอนของผลผลิตและราคา
- ค่าครองชีพสูง ค่าใช้จ่ายในชีวิตประจำวันเพิ่มสูงขึ้น ทำให้ครัวเรือนต้องกู้ยืมเพื่อครอบคลุมค่าใช้จ่าย
- การเข้าถึงแหล่งเงินทุน การเข้าถึงแหล่งเงินทุนในระบบยังมีข้อจำกัด ทำให้ประชาชนบางส่วนต้องพึ่งพาแหล่งเงินกู้นอกระบบที่มีอัตราดอกเบี้ยสูง
- การระบาดของโรคโควิด-19 (ปี 2562) ก็ส่งผลกระทบต่อรายได้และการจ้างงาน ซึ่งอาจทำให้ปัญหาหนี้สินรุนแรงขึ้น การเข้าถึงสินเชื่อที่ง่ายเกินไป รวมถึงการปล่อยสินเชื่อที่ไม่เป็นธรรม ก็เป็นอีกปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดการก่อหนี้เกินตัว
- ภาวะโลกรวน (Climate Change) การเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ เช่น ภัยแล้ง น้ำท่วม หรือพายุ ทำให้ผลผลิตทางการเกษตรลดลง ส่งผลให้รายได้ของครัวเรือนลดลง และอาจต้องกู้ยืมเงินเพื่อชดเชยรายได้ที่หายไป ต้องใช้เงินมากขึ้นในการปรับตัว เช่น การลงทุนในระบบชลประทาน การซ่อมแซมบ้านเรือนที่เสียหายจากภัยธรรมชาติ หรือการซื้ออาหารและน้ำดื่มในช่วงที่ขาดแคลน
- นโยบายของรัฐบางประการ เช่น การพักชำระหนี้ ก็อาจส่งผลกระทบต่อวินัยทางการเงินและอาจนำไปสู่การสะสมหนี้สินที่มากขึ้นในระยะยาว
ผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นจากหนี้สินครัวเรือนมีหลายประการ ซึ่งรวมถึงการลดลงของการบริโภคและการลงทุนของครัวเรือน ปัญหาความยากจนและความเหลื่อมล้ำในสังคมอาจเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ อาจมีการย้ายถิ่นฐานของประชากรและการเกิดความไม่มั่นคงทางสังคม ครัวเรือนที่มีปัญหาหนี้สินอาจต้องพึ่งพาโครงการสวัสดิการสังคมมากขึ้น
ปฏิสัมพันธ์ระหว่างหนี้สินครัวเรือนและผลกระทบของหนี้สินครัวเรือน
ระดับหนี้สินครัวเรือนที่สูง สามารถส่งผลโดยตรงต่อความยากจน โดยการลดรายได้สุทธิที่เหลือสำหรับการใช้จ่ายที่จำเป็น และเพิ่มความเปราะบางทางการเงินต่อภาวะเศรษฐกิจที่ผันผวน ข้อมูลที่บ่งชี้ว่าหนี้สินครัวเรือนส่วนใหญ่ใช้จ่ายเพื่อค่าใช้จ่ายในครัวเรือน (การบริโภค) ชี้ให้เห็นถึงสถานการณ์ที่อาจเกิดขึ้น ที่ครัวเรือนที่มีรายได้ไม่เพียงพอ ต้องกู้ยืมเพื่อครอบคลุมความต้องการขั้นพื้นฐาน ผลักดันให้พวกเขาเข้าสู่หรือลึกลงไปในความยากจน
เกษตรกร ซึ่งเป็นสัดส่วนประชากรที่สำคัญในจังหวัดสกลนคร และมีหนี้สินจำนวนมากสำหรับการประกอบกิจกรรมทางการเกษตร มีความเสี่ยงเป็นพิเศษ ความไม่แน่นอนของรายได้เนื่องจากปัจจัยต่างๆ เช่น สภาพอากาศ ราคาตลาด และโรคระบาด สามารถนำไปสู่ความยากลำบากในการชำระหนี้ ซึ่งอาจส่งผลให้สูญเสียทรัพย์สินและความยากจนที่ลึกลงไป
แนวทางการแก้ไขปัญหา
เพื่อให้สามารถแก้ไขปัญหาหนี้สินครัวเรือนในจังหวัดสกลนครได้อย่างยั่งยืน จำเป็นต้องมีแนวทางและนโยบายที่ครอบคลุมและเหมาะสมกับบริบทของเศรษฐกิจฐานรากในพื้นที่
- การเสริมสร้างความเข้มแข็งของเศรษฐกิจฐานราก การส่งเสริมความหลากหลายของแหล่งรายได้นอกเหนือจากการเกษตรเพียงอย่างเดียว เช่น การสนับสนุนหัตถกรรมท้องถิ่น การท่องเที่ยวชุมชน และวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม จะช่วยลดความเปราะบางของครัวเรือนต่อความผันผวนของรายได้ การพัฒนาทักษะและการเพิ่มช่องทางการตลาดให้กับผู้ผลิตและช่างฝีมือในท้องถิ่นเป็นสิ่งสำคัญ การสนับสนุนการจัดตั้งวิสาหกิจชุมชนและสหกรณ์จะช่วยเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับเศรษฐกิจในระดับท้องถิ่น การส่งเสริมการทำเกษตรแบบยั่งยืนจะช่วยเพิ่มผลผลิตและลดต้นทุนการผลิตให้กับเกษตรกร
- การส่งเสริมการออมและการเข้าถึงแหล่งเงินทุน การเสริมสร้างความเข้มแข็งของกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิตและกลุ่มออมทรัพย์อื่นๆ ในชุมชน จะช่วยให้คนในชุมชนสามารถเข้าถึงแหล่งเงินทุนในระบบที่ไม่เป็นทางการได้ง่ายขึ้น การสนับสนุนบทบาทของสถาบันการเงินจุลภาค ในการให้สินเชื่อที่เหมาะสมและส่งเสริมความรู้ทางการเงินแก่คนในชุมชนเป็นสิ่งสำคัญ การส่งเสริมโครงการให้ความรู้ทางการเงินและการให้คำปรึกษาด้านหนี้สินในระดับชุมชนจะช่วยให้ครัวเรือนสามารถบริหารจัดการการเงินและหนี้สินได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น
- การแทรกแซงของภาครัฐและข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ภาครัฐควรพิจารณามาตรการช่วยเหลือหนี้สินที่ตรงจุดสำหรับกลุ่มเปราะบาง เช่น เกษตรกรและครัวเรือนที่มีรายได้น้อย การกำกับดูแลการให้สินเชื่อนอกระบบอย่างเข้มงวดเพื่อป้องกันการเอารัดเอาเปรียบผู้กู้เป็นสิ่งจำเป็น สถาบันการเงินในระบบควรส่งเสริมแนวทางการให้สินเชื่ออย่างมีความรับผิดชอบ การสนับสนุนโครงการปรับโครงสร้างหนี้และการรวมหนี้จะช่วยลดภาระหนี้สินให้กับครัวเรือนได้ การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทางการเงินในพื้นที่ชนบทเพื่อเพิ่มการเข้าถึงสินเชื่อในระบบเป็นสิ่งสำคัญ การดำเนินนโยบายที่ส่งเสริมความมั่นคงทางรายได้และโอกาสทางเศรษฐกิจในชุมชนฐานรากเป็นแนวทางที่ยั่งยืนในการแก้ไขปัญหาหนี้สิน
อย่างไรก็ตาม ปัญหาหนี้สินครัวเรือนยังคงเป็นความท้าทายที่สำคัญ และต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วนในการแก้ไขอย่างยั่งยืน การส่งเสริมเศรษฐกิจฐานรากให้เข้มแข็ง การให้ความรู้ทางการเงิน และการเข้าถึงแหล่งเงินทุนที่เป็นธรรม ยังคงเป็นสิ่งจำเป็นเพื่อลดภาระหนี้สินและสร้างความมั่นคงทางการเงินให้กับประชาชนในจังหวัดสกลนคร
- สำนักงานสถิติแห่งชาติ: หนี้สินเฉลี่ยต่อครัวเรือน จำแนกตามวัตถุประสงค์ของการกู้ยืม เป็นรายจังหวัด พ.ศ. 2547 - 2566
- สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ: ผลิตภัณฑ์ภาคและจังหวัด แบบปริมาณลูกโซ่ ฉบับ พ.ศ. 2565
- สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน): ที่มา เจตนารมณ์ และเป้าหมายของการสนับสนุนงานเศรษฐกิจและทุนชุมชน
- ไทพับลิกา: หนี้สินครัวเรือน: ความเปราะบางทางเศรษฐกิจและสังคมสู่ความไม่ยั่งยืน
- ธนาคารแห่งประเทศไทย: https://www.bot.or.th/th/research-and-publications/articles-and-publications/bot-magazine/Phrasiam-67-2/2567-specialscoop-BOT-measures.html
