เรียบเรียง: แตงโม สกลนคร
อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร ดินแดนที่อุดมด้วยวัฒนธรรมและทรัพยากรธรรมชาติ กำลังเผชิญกับความท้าทายสำคัญ นั่นคือ ปัญหา ความยากจน และ ความเหลื่อมล้ำ ที่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่ แม้ว่าข้อมูลบางส่วนจะบ่งชี้ถึงแนวโน้มที่ดีขึ้นของจำนวนคนจน แต่เมื่อพิจารณาถึง บริบทพื้นที่ และปัจจัยเชิงลึกแล้ว สถานการณ์ยังคงน่าเป็นห่วง
บทความนี้จะเจาะลึกถึงบริบทของอำเภออากาศอำนวย สาเหตุ ปัญหา และสถานการณ์ความยากจนที่เกิดขึ้น เพื่อให้เข้าใจถึงความท้าทายและแนวทางแก้ไขที่เป็นไปได้
บริบทพื้นที่อำเภออากาศอำนวย: รากฐานทางสังคมและเศรษฐกิจ
อำเภออากาศอำนวยตั้งอยู่ในจังหวัดสกลนคร มีลักษณะทางภูมิศาสตร์ที่เอื้อต่อการเกษตร โดยมีแหล่งน้ำสำคัญอย่างแม่น้ำสงครามและแม่น้ำยามไหลผ่าน พื้นที่ทั้งหมดกว่า 365,000 ไร่ ครอบคลุม 8 ตำบล และ 94 หมู่บ้าน ประชากรราว 72,000 คน ประกอบด้วยกลุ่มชาติพันธุ์หลากหลาย ได้แก่ ไทโย้ย ไทญ้อ และไทลาว
โครงสร้างเศรษฐกิจที่พึ่งพาการเกษตร
ข้อมูลทางเศรษฐกิจชี้ให้เห็นว่า โครงสร้างเศรษฐกิจของอำเภออากาศอำนวยพึ่งพาภาคการเกษตรเป็นหลัก โดยมีครัวเรือนเกษตรกรกว่า 15,000 ครัวเรือน คิดเป็นร้อยละ 62.68 ของครัวเรือนทั้งหมดในอำเภอ ประชาชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำนาข้าว มันสำปะหลัง และสวนยางพารา ซึ่งเป็นการเกษตรระยะยาวที่ต้องใช้แรงงานมากและมีต้นทุนการผลิตสูง
อย่างไรก็ตาม ผลตอบแทนที่ได้กลับมามักน้อย หรือมีความเสี่ยงที่จะขาดทุนจากความผันผวนของราคาผลผลิตและสภาพอากาศ ทำให้กิจกรรมการผลิตส่วนใหญ่เน้นไปที่การบริโภคในครัวเรือนเพื่อความมั่นคงทางอาหารมากกว่าการสร้างรายได้
สาเหตุและปัญหาความยากจนในอำเภออากาศอำนวย
จากบริบทพื้นที่และเสียงสะท้อนของชาวบ้าน พบว่ามีหลายปัจจัยที่ซับซ้อนส่งผลต่อปัญหาความยากจนในอำเภออากาศอำนวย:
ปัญหาด้านอาชีพและรายได้
- การพึ่งพาการเกษตรแบบดั้งเดิม: รูปแบบการเกษตรที่เน้นพืชเชิงเดี่ยวและขาดนวัตกรรม ทำให้ผลผลิตและรายได้ไม่มั่นคง
- ผลตอบแทนต่ำและความเสี่ยงสูง: ราคาผลผลิตทางการเกษตรที่ไม่แน่นอน และความเสี่ยงจากภัยธรรมชาติ ทำให้เกษตรกรมีรายได้น้อยและไม่แน่นอน
- การขาดเงินทุนหมุนเวียน: เกษตรกรส่วนใหญ่ไม่มีเงินเก็บสำรองเพียงพอสำหรับการลงทุนพัฒนาอาชีพ หรือเผชิญกับภาวะฉุกเฉิน
- การเข้าไม่ถึงแหล่งทุน: เกษตรกรที่ต้องการลงทุนมักประสบปัญหาในการเข้าถึงแหล่งเงินทุนในระบบ ทำให้ต้องพึ่งพาการกู้ยืมเงินนอกระบบที่มีดอกเบี้ยสูง
- รายได้จากการรับจ้างรายวันไม่เพียงพอ: สำหรับผู้ที่ไม่ได้ทำการเกษตร การรับจ้างรายวันในภาคเกษตรแม้จะมีงานหมุนเวียน แต่รายได้ที่ได้รับมักไม่สอดคล้องกับค่าครองชีพที่สูงขึ้น
ปัญหาด้านโอกาสและการพัฒนา
- การขาดแคลนทางเลือกอาชีพ: โอกาสในการประกอบอาชีพนอกภาคการเกษตรในพื้นที่ยังมีจำกัด
- การขาดทักษะและนวัตกรรม: ชาวบ้านส่วนใหญ่มีทักษะด้านการเกษตรและหัตถกรรม แต่ขาดความรู้และนวัตกรรมใหม่ๆ ที่จะช่วยต่อยอดและเพิ่มมูลค่าให้กับผลผลิต
- การย้ายถิ่นฐานเพื่อหางานทำ: การขาดแคลนงานในพื้นที่ ทำให้คนจำนวนมากต้องออกไปทำงานต่างถิ่น ส่งผลกระทบต่อสถาบันครอบครัวและเกิดปัญหาสังคมตามมา เช่น การหย่าร้างและภาวะครัวเรือนแหว่งกลาง
ปัญหาด้านทุนทางสังคม
- การพึ่งพาอาศัยแบบเครือญาติ: แม้จะเป็นจุดแข็ง แต่ในบางครั้งอาจเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาตนเองและการแข่งขัน
- การขาดการรวมกลุ่มที่เข้มแข็ง: การรวมกลุ่มเพื่อพัฒนาอาชีพและสร้างอำนาจต่อรองยังไม่แพร่หลาย
ปัญหาด้านโครงสร้างพื้นฐานและเทคโนโลยี
- การเข้าถึงเทคโนโลยีทางการเกษตรที่จำกัด: การนำเทคโนโลยีมาใช้ในการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตยังไม่แพร่หลาย
สถานการณ์ความยากจนและผลกระทบในอำเภออากาศอำนวย
ตัวเลขทางเศรษฐกิจและสังคมสะท้อนให้เห็นถึงสถานการณ์ ความยากจน และ ความเหลื่อมล้ำ ในอำเภออากาศอำนวยอย่างชัดเจน แม้ว่าข้อมูลจากระบบ TPMAP ในปี 2567 จะระบุว่าไม่มีคนจน แต่ข้อมูลจากแหล่งอื่น ๆ เช่น MSO Logbook และ PPPConnext ยังคงชี้ให้เห็นถึงความเปราะบางของครัวเรือนจำนวนมาก โดยมีผู้ถือบัตรสวัสดิการแห่งรัฐจำนวนมากถึง 18,856 คน ในปี 2566 ซึ่งเป็นตัวเลขที่สะท้อนถึงสัดส่วนประชากรที่ยังคงต้องการความช่วยเหลือ
รายได้เฉลี่ยต่อปีของครัวเรือนยากจนตามระบบ PPPConnext อยู่ที่เพียง 62,898 บาท หรือประมาณ 5,241 บาทต่อเดือน ซึ่งต่ำกว่าค่าเฉลี่ยรายได้ต่อประชากรของทั้งจังหวัดสกลนคร (77,408 บาท/คน/ปี) อย่างเห็นได้ชัด นอกจากนี้ ยังพบว่าครัวเรือนจำนวนมากมีหนี้สินคงค้าง (ร้อยละ 51.76) ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ซ้ำเติมปัญหาความยากจน
แนวทางและความร่วมมือเพื่อแก้ไขปัญหาความยากจน
นายสุทธิเมศวร์ บุญแสนกุลธวัช นายอำเภออากาศอำนวย ได้กล่าวถึงศักยภาพของชุมชนและเน้นย้ำถึงความสำคัญของความร่วมมือในการแก้ไขปัญหา ความยากจน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการนำนวัตกรรมและความรู้จากภายนอก เช่น มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร มาต่อยอดและพัฒนาการผลิต การแปรรูป และช่องทางการจำหน่ายสินค้า
ความร่วมมือจากทุกภาคส่วน
การแก้ไขปัญหา ความยากจน ในอำเภออากาศอำนวยจำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม และสถาบันการศึกษา การสร้างเครือข่ายความร่วมมือและการบูรณาการการทำงานร่วมกัน จะช่วยให้การแก้ไขปัญหาเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน
การพัฒนาอาชีพและสร้างรายได้
แนวทางการแก้ไขปัญหาควรเน้นไปที่การพัฒนาอาชีพที่หลากหลายและยั่งยืน การส่งเสริมการแปรรูปสินค้าเกษตรและหัตถกรรมเพื่อเพิ่มมูลค่า การพัฒนาช่องทางการตลาดทั้งออนไลน์และออฟไลน์ การสนับสนุนให้ชุมชนเป็นผู้ประกอบการ และการเข้าถึงแหล่งเงินทุนที่เป็นธรรม
การเสริมสร้างศักยภาพและทักษะ
การพัฒนาทุนมนุษย์เป็นสิ่งสำคัญ การส่งเสริมการศึกษาและการฝึกอบรมทักษะที่ตอบโจทย์ตลาดแรงงาน จะช่วยให้ประชาชนมีโอกาสในการเข้าถึงอาชีพที่มีรายได้สูงขึ้น
การแก้ไขปัญหาหนี้สินและการสร้างความมั่นคงทางการเงิน
การให้ความรู้ทางการเงิน การส่งเสริมการออม และการให้คำปรึกษาในการจัดการหนี้สิน จะช่วยลดภาระทางการเงินของครัวเรือน
การใช้ประโยชน์จากทุนทางสังคมและวัฒนธรรม
การส่งเสริมความเข้มแข็งของชุมชน การสร้างเครือข่ายความร่วมมือ และการใช้ประโยชน์จากทุนทางสังคมและวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ของอำเภอ จะเป็นรากฐานสำคัญในการพัฒนาที่ยั่งยืน
ปัญหาความยากจน และความเหลื่อมล้ำ ในอำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร เป็นปัญหาที่ซับซ้อนและมีรากฐานมาจากหลายปัจจัย ทั้งบริบททางเศรษฐกิจ สังคม และภูมิศาสตร์ การแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืนจึงจำเป็นต้องอาศัยความเข้าใจใน บริบทพื้นที่ อย่างลึกซึ้ง การบูรณาการความร่วมมือจากทุกภาคส่วน การพัฒนาอาชีพที่หลากหลาย การเสริมสร้างศักยภาพของประชาชน และการใช้ประโยชน์จากทุนทางสังคมและวัฒนธรรม จะเป็นกุญแจสำคัญในการปลดล็อกวงจร ความยากจน และสร้างอนาคตที่ยั่งยืนสำหรับชาวอำเภออากาศอำนวย
เรียบเรียงโดย : สมชาย เครือคำ (แตงโม สกลนคร)
ภายใต้งานวิจัย : โครงการพัฒนาระบบห่วงโซ่การผลิตเกษตรมูลค่าสูง ด้วยเทคโนโลยีและนวัตกรรม เพื่อยกระดับเศรษฐกิจชุมชน มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร ปี พ.ศ.2566
ติดตามได้ที่ : Onepoverty และ blockdit และ Facebook
แหล่งทุนวิจัย : หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการพัฒนาระดับพื้นที่ (บพท.) งานยุทธศาสตร์ขจัดความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำ
