เรื่อง: แตงโม สกลนคร
เมื่อวันที่ 27-29 พฤษภาคม 2568 ที่ผ่านมา ณ มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร เรื่องราวอันน่าสนใจได้ถือกำเนิดขึ้น กับการทำงาน 3 วันที่เต็มไปด้วยความท้าทายและความร่วมมือในการพัฒนาระบบเตือนภัยและการสื่อสารภัยพิบัติน้ำท่วมในเมือง โดยมีเป้าหมายเพื่อช่วยเหลือครัวเรือนยากจนและเปราะบาง
จุดเริ่มต้นของการค้นพบ “ชุมชนคือหัวใจ”
การเริ่มต้นไม่ใช่เรื่องง่าย แต่เมื่อรองอธิการบดี ม.ราชภัฏสกลนคร โดย ผศ.ดร.ก้องภพ ชาอามาตย์ ได้เชิญผู้มีส่วนสำคัญ ทั้ง อสม., อพม., ประธานชุมชนและกรรมการชุมชน จากพื้นที่นำร่องลำห้วยโมง 2 ชุมชน ได้แก่ กกส้มโฮง 1 และ ชุมชนเอื้ออาทร รวมถึงตัวแทนภาคประชาสังคมอย่าง คุณพี่กอร์ฟ, พี่นิรัตน์, ครูตุ๊กตา พร้อมทั้ง นักศึกษาวิศวกรสังคม และนักวิจัย มาร่วมกันออกแบบระบบและกลไกขับเคลื่อนงาน นี่คือจุดเริ่มต้นที่บอกว่า ชุมชน คือหัวใจสำคัญความยากจนและความเปราะบางนั้นมีความหนักหนาสาหัสอยู่แล้ว การเผชิญกับภัยพิบัติย่อมทำให้การมองหาความช่วยเหลือเป็นเรื่องยากยิ่ง ดังนั้น การระบุครัวเรือนเป้าหมายจึงเป็นก้าวแรกที่สำคัญที่สุด และนั่นคือเหตุผลที่เรายึด ชุมชนเป็นฐาน ในการทำงานครั้งนี้
ร่วมคิด ร่วมวางแผน พลังของการมีส่วนร่วม
การทำงานที่มีคุณภาพต้องมาจากกระบวนการที่มีส่วนร่วมอย่างแท้จริง คุณบุญเสริญ เสียงสนั่น ผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดกระบวนการแบบมีส่วนร่วม ได้เข้ามามีบทบาทสำคัญในการนำพาเราให้ร่วมกันกำหนดเป้าหมาย ร่วมกันคิดวางแผน และร่วมกันลงมือทำงานในชุมชน เพื่อให้งานบรรลุเป้าหมายทั้งในปัจจุบันและอนาคต
วันที่ 1 แลกเปลี่ยนและออกแบบ
ในวันแรก เราเริ่มต้นด้วยการสร้างความเข้าใจถึงเป้าหมายของการทำงานด้านภัยพิบัติ จากนั้นเป็นการแลกเปลี่ยนข้อมูลประสบการณ์การได้รับผลกระทบจากเหตุน้ำท่วมใหญ่ในปี 2560 ทุกคนช่วยกันชี้จุดเสี่ยงน้ำท่วม/น้ำรอระบาย พร้อมระดมความคิดเห็นถึงสาเหตุของปัญหา และปิดท้ายด้วยการร่วมกันออกแบบสอบถามเพื่อเตรียมสำรวจเก็บข้อมูลครัวเรือนเป้าหมายวันที่ 2 ลงมือทำและเติมเต็ม
วันที่สองของการทำงานเป็นไปอย่างต่อเนื่อง เราเริ่มต้นด้วยการสอบทานข้อมูลครัวเรือนเป้าหมายและเพิ่มเติมข้อมูลที่ตกหล่น รวมถึงการจำแนกระดับวิกฤตตามตัวชี้วัดความเร่งด่วน 4 ระดับ จากนั้นจึงมีการอบรมการเก็บข้อมูล ชี้แจงขั้นตอนรายละเอียด ก่อนแบ่งทีมลงพื้นที่เก็บข้อมูลจริงขณะเดียวกัน อีกทีมหนึ่งก็สรุปพื้นที่น้ำท่วมเมื่อปี 2560 ลงในแผนที่เดินดิน และร่วมกันสรุปประเด็นปัญหา สาเหตุ และผลกระทบ ก่อนจะแบ่งกันทำงาน โดยทั้งสองทีมนัดเจอกันอีกครั้งในเวที 'โสเหล่' เพื่อเติมเต็มข้อมูลร่วมกับทีมชาวบ้านที่ประสบภัยน้ำท่วม ณ โรงเรียนบ้านกกส้มโฮง ในเวลา 17.00 น.
บทสรุปและบทเรียน เมื่อชุมชนคือผู้ช่วยคนแรก
และในวันสุดท้าย เราได้สรุปงาน ถอดบทเรียนจากข้อมูล, เครื่องมือ และกระบวนการที่ผ่านมา รวมถึงวางแผนนัดหมายการทำงานครั้งต่อไปกระบวนการทำงานแบบมีส่วนร่วม เพื่อสร้างการเป็นเจ้าของข้อมูลอย่างเป็นระบบ ต้องใช้ชุมชนเป็นฐาน เพราะท้ายที่สุดแล้ว หากเกิดเหตุการณ์น้ำท่วมจริงขึ้น คนในชุมชนเองนี่แหละ คือคนที่จะสามารถช่วยเหลือกันและกันได้อย่างทันท่วงที
บทเรียนสำคัญที่เราได้เรียนรู้ คือการสร้างความเข้มแข็งจากภายในชุมชน ไม่ใช่แค่การให้ความช่วยเหลือจากภายนอก แต่เป็นการสร้างพลังให้คนในชุมชนสามารถดูแลกันเองได้ในวันที่ยากลำบากที่สุด
บทความที่เกี่ยวข้อง:
- ต.โคกก่อง เดินหน้าขับเคลื่อนงานวิจัยสู่แผนพัฒนา และเตรียมพร้อมรับมือภัยพิบัติ!
- 🤝 ม.ราชภัฏสกลนคร ร่วมจับมือผนึกกำลังภาคี เดินหน้าวิจัยภัยพิบัติ สู่ชุมชนที่เข้มแข็งกว่าเดิม!
- สกลนครวิกฤตน้ำท่วมซ้ำรอย ซ้ำซาก!🔴
