ไฟไหม้บ้าน...อย่าลามมาที่ใจ ความเหลื่อมล้ำการช่วยเหลือที่ซ่อนอยู่หลังเปลวเพลิง

เรียบเรียง: แตงโม สกลนคร

เหตุการณ์อัคคีภัยเป็นภัยพิบัติที่สร้างความสูญเสียอย่างมหาศาลต่อชีวิตและทรัพย์สิน โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับครัวเรือนที่มีฐานะยากจน ผลกระทบจากไฟไหม้เพียงครั้งเดียวสามารถพลิกผันสถานะการดำรงชีพให้ยากลำบากยิ่งกว่าเดิม ดังที่เราได้เห็นข่าวไฟไหม้บ้านเรือนประชาชนตามสื่อต่างๆ เหตุเกิดส่วนใหญ่เป็นช่วงฤดูร้อนที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดอัคคีภัยสูง ปี 2568 จังหวัดสกลนคร เกิดเหตุไฟไหม้บ้านเรือนในหลายพื้นที่

การลงพื้นที่ให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยของทีมวิจัยภายใต้โครงการ “แพลตฟอร์มขจัดความยากจนแบบเบ็ดเสร็จและแม่นยำในจังหวัดสกลนคร” นำโดย ผศ.ดร.ก้องภพ ชาอามาตย์ รองอธิการบดีฯ ม.ราชภัฏสกลนคร เมื่อปลายเดือนมีนาคม 2568 มีเจ้าบ้านที่ประสบเหตุได้สะท้อนให้เห็นถึงประเด็นสำคัญเกี่ยวกับ ความเหลื่อมล้ำ ในกระบวนการให้ความช่วยเหลือ ซึ่งมีความแตกต่างกันอย่างชัดเจนระหว่างกรณีครัวเรือนที่ประสบเหตุจากอุบัติเหตุและครัวเรือนที่ประสบเหตุจากการกระทำโดยเจตนา

ความแตกต่างของการช่วยเหลือ สองกรณีศึกษาที่สะท้อนความเหลื่อมล้ำ

การลงพื้นที่ช่วยเหลือผู้ประสบภัยไฟไหม้ในจังหวัดสกลนคร ได้นำมาซึ่งกรณีศึกษาที่น่าสนใจสองกรณี ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความแตกต่างในการได้รับความช่วยเหลืออย่างชัดเจน

กรณีที่ 1 ไฟไหม้จากการวางเพลิง - ความรู้สึกถูกทอดทิ้งท่ามกลางความยากจน

• ลักษณะครัวเรือน: บ้านชั้นเดียวทรุดโทรม 2 หลังในพื้นที่เดียวกัน อาศัยอยู่รวมกัน 5 คน (ผู้สูงอายุ 2 คน, เด็กกำลังเรียน 1 คน) ประกอบอาชีพเกษตร เลี้ยงควาย และรับจ้างทั่วไป มีฐานะยากจน
• สาเหตุของอัคคีภัย: การวางเพลิงโดยลูกเขย ซึ่งถูกจับกุมและดำเนินคดีแล้ว บ้านลูกสาวเสียหายทั้งหลัง
• การได้รับความช่วยเหลือ: น้อยมาก หน่วยงานท้องถิ่นแจ้งว่าการวางเพลิงไม่สามารถเยียวยาสร้างบ้านได้ เจ้าบ้านรู้สึกถูกทอดทิ้งจากสังคม
• ความรู้สึกของเจ้าบ้าน: หดหู่ใจ น้อยใจ เนื่องจากตนเองเคยเป็นผู้นำด้านพัฒนาวัฒนธรรมและปราชญ์สมุนไพรในชุมชน รู้สึกเหมือนโชคชะตาซ้ำเติมความยากจนที่มีอยู่เดิม

กรณีที่ 2 ไฟไหม้จากไฟฟ้าลัดวงจร - การได้รับความช่วยเหลืออย่างทั่วถึง

• ลักษณะครัวเรือน: บ้าน 2 ชั้นสภาพแข็งแรง อาศัยอยู่ 6 คน (เด็กกำลังเรียน 1 คน, ผู้เปราะบางด้านสติปัญญา 1 คน) ประกอบอาชีพเกษตร รับเหมาก่อสร้าง และมีรายได้จากบุตรที่ไปทำงานต่างถิ่น
• สาเหตุของอัคคีภัย: ไฟฟ้าลัดวงจรจากชั้น 2 ลุกลามอย่างรวดเร็ว เสียหายทั้งหลังรวมถึงอุปกรณ์ช่าง
• การได้รับความช่วยเหลือ: ได้รับการช่วยเหลือเบื้องต้น เช่น ที่พักชั่วคราว มีการเสนอเรื่องเยียวยาสร้างบ้าน และมีการประชาสัมพันธ์ขอรับการสนับสนุนจากทุกภาคส่วน (เงินบริจาค, เครื่องอุปโภคบริโภค)
• บทเรียนที่ได้รับ: ตกเป็นเหยื่อของมิจฉาชีพที่แอบอ้างการบริจาค

ปัจจัยที่ก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำในการช่วยเหลือ

จากกรณีศึกษาทั้งสอง สามารถวิเคราะห์ถึงปัจจัยสำคัญที่ก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำในการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยไฟไหม้ได้ดังนี้

• สาเหตุของการเกิดอัคคีภัย: หน่วยงานภาครัฐและสังคมมักมีเกณฑ์การให้ความช่วยเหลือที่แตกต่างกันระหว่างเหตุการณ์ที่เกิดจากภัยพิบัติทางธรรมชาติหรืออุบัติเหตุ กับเหตุการณ์ที่เกิดจากการกระทำโดยเจตนา (เช่น การวางเพลิง) ซึ่งในกรณีหลัง อาจถูกมองว่าผู้กระทำผิดต้องเป็นผู้รับผิดชอบแต่เพียงผู้เดียว ทำให้ผู้ประสบภัยที่ไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องโดยตรงกับการกระทำนั้นๆ จึงได้รับความช่วยเหลือน้อยลง
• การพิจารณาระดับความเสียหายและผลกระทบ: แม้ว่าความเสียหายทางกายภาพจากไฟไหม้อาจเท่ากัน แต่ผลกระทบทางจิตใจและสังคมอาจแตกต่างกัน การไม่ให้ความสำคัญกับการเยียวยาสภาพจิตใจ โดยเฉพาะในกรณีที่ผู้ประสบภัยรู้สึกถูกทอดทิ้ง อาจส่งผลเสียในระยะยาว
• ฐานะทางเศรษฐกิจและสังคมเดิมของครัวเรือน: ครัวเรือนที่มีฐานะยากจนอยู่แล้ว เมื่อประสบกับเหตุการณ์ไฟไหม้ จะยิ่งขาดแคลนทรัพยากรในการฟื้นฟูตนเอง การได้รับความช่วยเหลือน้อยจึงเป็นการซ้ำเติมความยากลำบากที่มีอยู่เดิม ในขณะที่ครัวเรือนที่มีฐานะดีกว่าอาจมีศักยภาพในการจัดการกับผลกระทบได้ดีกว่า
• การเข้าถึงข้อมูลและความช่วยเหลือ: ครัวเรือนที่ได้รับการประชาสัมพันธ์และส่งต่อข้อมูลอย่างรวดเร็ว มักจะได้รับการช่วยเหลือจากหลายภาคส่วนมากกว่าครัวเรือนที่ถูกมองข้ามหรือไม่ได้รับการสื่อสารอย่างทั่วถึง
• การมีส่วนร่วมของชุมชนและภาคส่วนต่างๆ: การช่วยเหลือผู้ประสบภัยไฟไหม้ควรเป็นการบูรณาการความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม และประชาชนในชุมชนเอง การที่ครัวเรือนหนึ่งได้รับการสนับสนุนจากทุกฝ่าย ในขณะที่อีกครัวเรือนหนึ่งถูกปล่อยปละละเลย ย่อมสะท้อนถึงความเหลื่อมล้ำในการทำงานร่วมกัน

ผลกระทบของความเหลื่อมล้ำต่อการขจัดความยากจน

ความเหลื่อมล้ำในการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยไฟไหม้ มีผลกระทบโดยตรงต่อเป้าหมายในการขจัดความยากจน โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับครัวเรือนที่เปราะบางและมีฐานะยากจนอยู่แล้ว

• การดำรงชีพที่ยากลำบากยิ่งขึ้น: เมื่อสูญเสียบ้านและทรัพย์สินทั้งหมดโดยไม่ได้รับการช่วยเหลือที่เพียงพอ ครัวเรือนเหล่านี้จะเผชิญกับความยากลำบากในการดำรงชีพขั้นพื้นฐาน ไม่ว่าจะเป็นที่อยู่อาศัย อาหาร หรือเครื่องนุ่งห่ม
• โอกาสในการหลุดพ้นจากความยากจนที่เลือนราง: จากเดิมที่อาจมีความหวังในการพัฒนาคุณภาพชีวิต การไม่ได้รับการช่วยเหลืออย่างเหมาะสมเมื่อเกิดวิกฤตซ้ำเติม อาจทำให้เป้าหมายในการหลุดพ้นจากความยากจนนั้นมืดมนลง
• ปัญหาสังคมที่อาจตามมา: ความรู้สึกสิ้นหวัง ท้อแท้ และถูกทอดทิ้ง อาจนำไปสู่ปัญหาสังคมอื่นๆ เช่น ปัญหาอาชญากรรม ปัญหาสุขภาพจิต หรือการพึ่งพาความช่วยเหลือจากภายนอกในระยะยาว

สรุปวิเคราะห์การช่วยเหลือคนจนจากกรณีศึกษาครัวเรือนไฟไหม้บ้าน

กรณีศึกษาครัวเรือนไฟไหม้บ้านในจังหวัดสกลนครได้ฉายภาพให้เห็นถึง ความเหลื่อมล้ำ ที่เกิดขึ้นในการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัย ซึ่งมีปัจจัยซับซ้อนเกี่ยวข้องหลายประการ การช่วยเหลือที่แตกต่างกันอย่างชัดเจนระหว่างครัวเรือนที่ประสบเหตุจากอุบัติเหตุและครัวเรือนที่ประสบเหตุจากการกระทำโดยเจตนา สะท้อนให้เห็นถึงช่องว่างในการพิจารณาและให้ความช่วยเหลือที่ไม่ครอบคลุมเพียงพอ

การพัฒนาระบบฐานข้อมูลเพื่อสนับสนุนการตัดสินใจช่วยเหลือกลุ่มเป้าหมาย ควรปรับปรุงให้เป็นปัจจุบันและมีพลวัตมากกว่าเป็นเพียงที่เก็บข้อมูลและรายงานเชิงปริมาณรายปี เพื่อตอบสนองต่อปัญหาการดำรงชีพที่เปลี่ยนแปลงรายวัน การเพิ่มบริการให้ผู้ใช้ประโยชน์ (กลุ่มเป้าหมาย/ชุมชน) สามารถเข้าถึงและใช้งานระบบได้ จะช่วยให้การระบุความต้องการความช่วยเหลือเป็นไปอย่างทันทีและแม่นยำ ลดภาระการสำรวจข้อมูลใหม่ทั้งหมดของหน่วยงาน และทำให้การช่วยเหลือมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น โดยนักวิจัยมหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร ได้รับทุนจาก บพท. กำลังพัฒนาระบบและกลไกในพื้นที่สนับสนุน

การแก้ไขปัญหาความเหลื่อมล้ำนี้จำเป็นต้องอาศัยการทบทวนและปรับปรุงแนวทางการให้ความช่วยเหลือ โดยมุ่งเน้นที่ผลกระทบและความเปราะบางของครัวเรือนเป็นสำคัญ ควบคู่ไปกับการบูรณาการความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อให้การช่วยเหลือเป็นไปอย่างเท่าเทียม เป็นธรรม และสามารถบรรเทาความเดือดร้อนของผู้ประสบภัยได้อย่างแท้จริง อันจะนำไปสู่เป้าหมายในการขจัดความยากจนอย่างยั่งยืน

.........................

เรียบเรียงโดย : แตงโม สกลนคร
ภายใต้โครงการ : การพัฒนาและยกระดับจังหวัดสกลนครสู่พื้นที่วิจัยยุทธศาสตร์เพื่อขจัดความยากจน และสร้างโอกาสทางสังคมด้วยวิจัย นวัตกรรมและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร ปี2567
แหล่งทุนวิจัย : หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการพัฒนาระดับพื้นที่ (บพท.)
ติดตามได้ที่ : Onepoverty , blockdit และ Facebook